براي چه امام زمان ـ عليه السلام ـ بعد از ظهور مسجدها را خراب مي کند؟

در ضمن اين سئوال مطلبي که مسلم فرض شده است مسأله تخريب مساجد بعد از ظهور توسط امام زمان ـ عليه السلام ـ است و آنچه از اين پيش فرض متصور مي گردد تخريب همه مساجد توسط حضرت است چرا که در سئوال اشاره به مسجد يا مساجد خاصي نشده است. با توجه به اين مطلب ضروري است که براي روشن شدن پاسخ اين سئوال ابتداء با توجه به منابع روايي اصل مسأله تخريب مساجد را مورد کنکاش قرار دهيم و در ضمن نتايج به دست آمده به چرايي تخريب بپردازيم. آنچه از روايات در مورد تخريب نمودن مساجد توسط امام زمان ـ عليه السلام ـ به دست مي آيد به شکل آتي و در قالب تقسيم بندي ذيل قابل ارائه است: 1. مساجد اربعه در روايات آمده است که: «اذا قام القائم دخل الکوفة و امر بهدم المساجد الاربعة: وقتي که قائم قيام مي کند داخل کوفه مي شود و امر مي کند که مساجد چهارگانه را خراب کنند». اين که اين مساجد چهار گانه کدام مساجد هستند و چرا حضرت دستور به تخريب آنها مي دهند، به نظر مي رسد که منظور همان چهار مسجدي است که سران لشگر يزيد پس از اينکه امام حسين ـ عليه السلام ـ را به قتل رساندند به شکرانه قتل امام در کوفه ساختند. البته اين مساجد امروزه موجود نيستند ولي ممکن است پيش از ظهور حضرت قائم به دست عده اي که از دشمنان اهل بيت ـ عليهم السلام ـ هستند تجديد بنا شوند اين مساجد در حديثي از امام باقر ـ عليه السلام ـ مورد اشاره قرار گرفته اند، آنجا که حضرت مي فرمايند: «جددت اربعة مساجد بالکوفة فرحا لقتل الحسين ـ عليه السلام ـ : مسجد الاشعث و مسجد جرير، مسجد سماک، مسجد شبث ابن ربعي؛ در کوفه به شکرانه قتل حسين ـ عليه السلام ـ چهار مسجد ساخته شد: مسجد شعث، مسجد جرير، مسجد سماک، مسجد شبث ابن ربعي». در صورتي که مراد از مساجد چهار گانه، همين چهار مسجد باشد، علت تخريب آنها اين گونه قابل تبيين است که مساجدي که بر پايه دشمني با اهل بيت ـ عليهم السلام ـ پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و بغض خاندان رسالت و به شکرانه قتل فرزند رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بنا کردند در واقع پايگاه دشمني با اسلام و اهل بيت ـ عليهم السلام ـ و سنگ بناي جدايي خاندان رسالت از مکتب اسلام و به انحراف کشيدن اين دين کامل آسماني اند و نمي توان آنها را خانه خدا و محل پرستش و تسبيح و تقدير او دانست؛ بنابراين شايسته تخريب و فرو پاشي اند. در سال نهم هجري عده اي از منافقان از پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ اجازه خواستند تا مسجدي را در محلي که کمي دورتر از مسجد پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بود بنا کنند. بهانه آنها اين بود که افراد ناتوان و پيرکه توان آمدن به مسجد پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ را ندارند در اين مسجد نماز بخوانند. پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به ايشان اجازه ساخت مسجد را داد و سپس عازم جنگ تبوک شد ولي هنگامي که پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ از اين جنگ بازگشتند خداوند در ضمن آيات 107 تا 110 سوره توبه پرده از اسرار منافقان برداشت و پيامبر نيز دستور داد که آن مسجد را بسوزانند و تخريب کنند. قصه از اين قرار بود که يک راهب مسيحي به نام ابو عامر که از جايگاه اجتماعي رفيعي در بين مردم يثرب (مدينه) برخوردار بود، پس از هجرت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به مدينه با از دست دادن جايگاه پيشين خود در بين مردم نسبت به پيامبر اکرم حسد ورزيد و به مبارزه با اسلام پرداخت. او مشرکان مکه را به جنگ با پيامبر فراخواند ولي پس از فتح مکه به طائف رفت و وقتي اهل طائف هم مسلمان شدند به شام رفت. ابوعامر براي مبارزه با حضرت به سوي روم رفت تا از روميان بر عليه پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ کمک بگيرد. او به منافقين مدينه پيغام داد که زمينه فعاليت هاي بعدي مرا در مدينه فراهم کنيد و اين کار را در قالب احداث مسجدي (مسجد ضرار) انجام دهيد تا مورد سوء ظن واقع نشويد من نيز با لشگريان روم براي اخراج محمد از مدينه به شما ملحق شوم. بنابراين ساختن مسجد ضرار به منظور فعاليت هاي منافقانه و بستر سازي مبارزه با اسلام و پيامبر بود که نبي مکرم اسلام با وحي الهي از خيانت بانيان آن مطلع گرديد و دستور تخريب مسجد را صادر نمود. همان طور که مشخص است مسجد ضرار در واقع مسجد نفاق، پايگاه منافقين و کانون تفرقه افکني بين مسلمين بود و با هدف فعاليت هاي ضد اسلامي بنا گرديد. بنابراين پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ دستور تخريب آن را صادر کرد. در عصر ظهور امام زمان ـ عليه السلام ـ نيز مساجدي که مساجد نفاق و کانون فعاليت هاي ضد اسلامي باشند به دلايل پيش گفته شايسته تخريب خواهند بود و تخريب خواهند شد. 3. مساجدي که در مسير جاده و راه قرار دارند روايت آمده است که وقتي امام زمان ـ عليه السلام ـ ظهور مي نمايد، «يهدم کل مسجد علي الطريق؛ مساجدي را که در مسير و راه قرار دارند خراب مي کند». مساجدي را که در مسير عبور و مرور مردم قرار داشته و معاش مردم را در رفت و آمد مختل نمايند و يا به جهت قرار داشتن در ميان جاده، مخاطراتي را براي عابرين در مسير به وجود بياورند، به جهت جلوگيري از زيان هاي نامبرده تخريب مي گردند و صد البته که در مکاني مناسب تر در حالي که زياني را متوجه معاش و عبور مردم نمي کنند مساجد ديگري بنا مي گردند و به طور قطع فقدان مساجد تخريب شده به دليل مذکور از حيث مرکزيت عبادت و کانون تقوا و بندگي بودن احساس نخواهد شد. اين مسأله در مورد مساجد اين چنيني اختصاص به عصر ظهور حضرت مهدي ـ عليه السلام ـ ندارد و هم اکنون نيز در صورتي که تمامي راه هاي ديگر براي دفع زيان هاي حاصل از استقرار يک مسجد در وسط جاده و خيابان پر تردد کارگر واقع نشوند ولي فقيه براي حفظ نظام اجتماعي و معاش و عبور مردم و دفع مخاطرات اجتماعي دستور به تخريب چنين مساجدي مي دهد. 4. بدعت هاي معماري در مسجد و مساجد با مراجعه اي به تاريخ صدر اسلام در مي يابيم که مساجد اوليه داراي بنايي بسيار ساده به شکل يک چهار ديواري با ارتفاعي متوسط و بعضا حتي فاقد سايه بان بودند و در بناي آنها خبري از مناره و مقصوره و کنگره و محراب نبوده است. لکن در طول قرون متمادي به تدريج بناي مساجد اسلامي متحول گرديد و برخي از سازه هاي معماري به بناي مساجد اضافه گرديد که بعضا فاقد تأييد ائمه و حتي مشمول نهي ايشان گرديده اند ولي به جهت اينکه اين بدعت هاي معماري به دستور جبّاران و حاکمان وقت وحمايت آنها ساخته مي شدند مخالفتي نسبت به بدعت هاي ايشان اظهار نمي گرديد و يا در صورت اظهار مخالفت نيز ترتيب اثري داده نمي شد. ذيلا به برخي از اين بدعت هاي معماري در بناي مساجد اشاره مي کنيم که احتمالا پس از ظهور حضرت مهدي ـ عليه السلام ـ تخريب خواهند شد: الف) مناره هاي بلند آنچه مسلم است مساجد اوليه اسلامي فاقد مناره بوده اند. امروزه مناره مساجد براي پخش اذان يا اذان گفتن توسط مؤذن استفاده مي شود ولي در صدر اسلام اذان را بر بام محمد مي گفتند. اين در حالي است که برخي قائل اند که اصل بناي مناره از بناهاي مرتفع آتش پرستان اقتباس گرديده که در آن آتش مي افروختند تا مردم آتش را از دور ببيند و پرستش کنند. پس از اينکه مسلمانان سرزمين هاي آتش پرستان را تصرف کردند از بناهاي مرتفع محل آتش براي اذان استفاده نمودند و بعدها اين بنا را به بناي مسجد اضافه کردند. گذشته از اين ساختن مناره هاي بلند به موجب اين که باعث اشراف داشتن مؤذن بر خانه هاي اطراف مسجد مي شود، امنيت و آسايش و حريم همسايگان مسجد را سلب مي کند بنابراين در فقادي فقها سخن از کراهت بالا بودن مناره از سطح مساجد است. در روايتي نيز از امام باقر ـ عليه السلام ـ در مورد مناره هاي بلند مساجد مي خوانيم: «ان عليا عليه السلام مرعلي منارة طويلة فامر بهدمها ثم قال: لا ترفع المنارة الامع. سطح المساجد: امام علي ـ عليه السلام ـ بر مناره بلندي عبور کرد پس امر کرد که آن را تخريب کنند سپس فرمود: مناره بالاتر از سطح مسجد نباشد». در حاشيه کتاب شريف من شريف من لا يحضره الفقيه در مورد علت اين فرمان حضرت علي ـ عليه السلام ـ آمده است که حرمت بناي مناره هاي بلند به جهت حرمت اشراف بر خانه هاي مسلمانان است. ب) مقصوره ها مقصوره اطاقکي است داراي يک دريچه که امام جماعت درون آن به نماز مي ايستد و مردم تنها از طريق آن دريچه مي توانند امام را ببينند. اين جايگاه خاص امام جماعت که بين او و مردم فاصله و حايل ايجاد مي کند بيشتر جنبه ايمني دارد و ريشه تاريخي آن به تدابير امنيتي امثال عثمان و معاويه و مروان بن حکم بر مي گردد که به منظور جلوگيري از خطر ترور آنها در نماز اقدام به احداث مقصوره در مسجد کردند. به عنوان مثال عثمان که بعد از عمر به خلافت دست يافت چون عمر را در محراب نماز مضروب کرده بودند و همين باعث مرگ او شد، مقصوره اي براي خود ساخت تا از اين جهت در امان باشد. گذشته از بدعت بودن بناي مقصوره، نکته قابل توجه، بطلان نماز اقتدا کنندگان به امام جماعت داخل مقصوره است چرا که مقصوره بين امام جماعت و مأمومين حائل ايجاد مي کند. در اين زمينه روايتي از امام باقر وارد شده است که مي فرمايد: «هذة المقاصير انما احدثها الجبارون و ليس لمن صلّي خلفها مقتديا بصلاة من فيها صلاة؛ اين مقصوره ها همانا به دست جباران ساخته شده اند و کسي که پشت آنها نماز بخواند در حالي که به نماز گزار داخل آنها اقتدا کرده نمازش باطل است». ج) کنگره ها کنگره در واقع بر آمدگي هاي مجراي شکل بالاي ديوارها و به تعبير دندانه هاي بالاي ديوارها است که در زبان عربي به آن شرفه گفته مي شود. در روايات مختلفي از کنگره دار ساخته شدن مساجد منع گرديده است. به عنوان نمونه در روايت آمده است که امام علي ـ عليه السلام ـ مسجدي را در کوفه مشاهده کرد که کنگره دار ساخته شده بود آنگاه حضرت فرمود: «کانه بيعة ان المسجد تنبي جمالا تشرف؛ گويا اين مسجد، کينه يهوديان است!، مساجد به صورت ساده ساخته مي شو نه کنگره دار». در روايت ديگري آمده است «امرنا ان نبني المدائن شرفا و المساجد جما؛ به ما امر شده است شهرها راکنگره دار بسازيم ولي مساجد را ساده». با توجه به اين روايات دور از ذهن نيست که حضرت صاحب الامر پس از ظهور کنگره هاي مساجدي را که کنگره دار ساخته شده اند تخريب نمايند. د) زينت ها، تصاوير، تجملات و مظاهر اشرافيت در مساجد در دوره حکومت امويان همزمان با تبديل خلافت اسلامي به سلطنت موروثي که به تدريج رويه تجمل گرايي و کاخ نشيني در ميان سردمداران و حاکمان وقت کشورهاي اسلامي رو به افزايش گذاشت، مساجد مسلمانان نيز در جريان اين تحولات و در نوعي رقابت با کليساهاي غربي قصرهاي حکومتي آنها دچار تجمل و زينت ها اسراف گرايانه شدند. به عنوان مثال زماني که معاويه به خلافت رسيد دست به بناي مساجدي پر شکوه و شامخ زد که از معابد بت پرستان و کليساي مسيحيان که در مصر و شام بود کمتر نباشد. البته انگيزه غالب در اين تجمل گرايي در مساجد، حک کردن نام خليفه و امير والي بر پيشاني ساختمان بود. اين همه در حالي است که در روايت آمده است: «ابنو المساجد و اجعلوها جما؛ مساجد را بسازيد و آن ها را ساده قرار دهيد». در فتاوي فقها نيز اين گونه مي خوانيم: «صرف موقوفات در آرايش و تزئين مساجد با طلا و رنگ آميزي جايز نيست» در روايت ديگري مي خوانيم: «سألت ابا عبدالله ـ عليه السلام ـ من الصلاة في المساجد المصورة. فقال: اکره ذلک و لکن لا يضرکم ذلک اليوم، و لو قد قام العدل لرأيتم کيف يصنع في ذلک؛ راوي از امام صادق ـ عليه السلام ـ در مورد نماز در مساجدي که مصوّره شده اند مي پرسند که حضرت مي فرمايد: آن را نمي پسندم ولي امروز براي شما ضرري ندارد، هنگامي که حکومت عدل برسد خواهيد ديد که با مساجد مصورّ چه خواهد کرد». با توجه به قرينه «اکره ذلک» در روايت مي توان نحوه برخورد با اين گونه مساجد را در عصر ظهور به تخريب کلي يا لااقل جزئي (فقط تصاوير و تجملات) حمل نماييم. در پايان اشاره به اين نکته خالي از لطف نيست که آباد بودن مساجد مسلمانان به هزينه هاي گزاف معماري و تجملات و خرج هاي اسراف گرانه در ساختمان آنها نيست بلکه آباد بودن مساجد به نماز و دعاست به مرکزيت آنها براي امور دين و پايگاه بودن آنها براي مسلمين است به حضور نماز گزاران و مواعظ ائمه جماعات و حلقه هاي علمي و معرفتي داير در آن است. مساجد صدر اسلام همان طور که اشاره کرديم از نظر بنا بسيار ساده بودند ولي از نظر تعظيم شعائر اسلامي و تبليغ دين و جلوه هاي عرفاني و الهي بهترين مساجد اسلامي بودند بنابراين آبادترين مساجد بوده اند. در برخي از روايات ذکر شکايت مساجدي است که در روز قيامت از مخروبه بودن خود به خداوند شکايت مي کنند و مي گويند کسي در ما نماز نمي خواند. چه بسا اين مساجد از نظر بنا و ساختمان زيبا ترين بوده اند ولي از نظر شعائر الهي و فعاليت هاي ديني و نماز متروک و مهجور بوده اند. در پايان همان طور که در مباحث فوق گذشت برخي از مساجد در عصر ظهور حضرت مهدي ـ عليه السلام ـ وجود دارند که به طور کلي يا به نحو جزئي سزاوار تخريب هستند و حضرت بنا به دلايل پيش گفته دستور تخريب آنها را خواهند نمود لکن اين تصور که امام زمان پس از ظهور تمامي مساجد را تخريب خواهند نمود و يا حتي برخي از مساجد را بدون آنکه مصالحي در انهدام آنها يا مفاسدي در بقاي آنها باشد، خراب خواهند کرد تصوري غلط و ناصواب است. بلکه آنچه مسلم است آبادي واقعي مساجد اسلام در سراسر جهان در عصر ظهور حضرت مهدي ـ عليه السلام ـ است به اين معنا که برپايي حکومت جهاني حضرت مساجد جايگاه ديني و معنوي از دست رفته خود را بازخواهند يافت و مانند مساجد صدر اسلام تبديل به پايگاه امن مسلمانان و کانون تبليغ و ترويج دين اسلام و مرکز تعظيم شعائر الهي خواهند شد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه