طبق حکمت 15 نهج البلاغه، چه فريب خورده هايي را بايد سرزنش کرد؟

امام علي ـ عليه السلام ـ در نهج البلاغه مي فرمايد: «ما کل مفتون يعاتب؛ هر فريب خورده اي را سرزنش نکنيد». فتنه (فتن) يفتن و مفتونا، يعني گمراه کرد او را، فتن في دينه يعني او از دينش منحرف شد. ((من أوقع نفسه في فتنة باختياره، فهو يدام و يعاتب، والا فلا؛ هر کسي که خودش را با اختيار در فتنه بياندازد مستحق سرزنش است وگرنه مستحق سرزنش نيست)). برخي گفته اند مقصود از مفتون در اينجا انجام کاري است که سزاوار نيست. واژه يعاتب: عاتب، يعاتب، معاتبه و عتابا، به معناي «لام» مي باشد يعني ملامت و سرزنش و نکوهش کرد. گفته شده اين جمله را علي ـ عليه السلام ـ به سعد بي ابي وقاص و محمد بن مسلمه و عبدالله بن عمر گفته است زماني که اين سه نفر از همراهي علي ـ عليه السلام ـ در جنگ جمل خودداري کردند و تبعيت نکردند و با حضرت خارج نشدند. اينها گروهي بودند که سرزنش در آن ها اثر نمي کرد زيرا آنان حقيقت را شناخته بودند و با توجه به شناخت و آگاهي، منحرف شدند بنابراين سرزنش در آنها اثر نمي کند و مرحوم علامه مجلسي مي فرمايد دو علت دارد چرا نبايد عتاب شوند؟ 1. شايد از روي غفلت به اين فتنه افتادند و وجه دوم اين که منظور حضرت از بعضي از افراد که به فتنه افتادن چون گفتگو با اينها فايده ندارد از اين جهت نبايد عتاب کرد. اگر فتنه را در اين کلام حضرت به معناي امر نامشروع و انحراف ديني بگيريم برای اين جمله حضرت، سه احتمال داده مي شود: 1. وقتي مي بيني کسي که در کار نامشروعي وارد شده است، بلافاصله او را سرزنش نکن، زيرا چه بسا با عذر، وارد آن کار شده است. 2. کسي را که سرزنش در او اثر ندارد، سرزنش نکن. 3. منحرف از دين زماني مستحق ملامت است که امر بر او مشتبه شده باشد. نه آن که خود شخص باعث و باني آن باشد. چنين نيست هر کس به فتنه افتاد ملامت شود يعني نه اين که تقصير کرده که خود را در آن فتنه انداخته ولي بسيار اتفاق مي افتد که آدمي بي تقصير در فتنه مي افتد غفلت زده مي شوند تا کسي عيب او را نبيند او را شماتت نکند و به رخ او نکشد لذا در اين جا يعني امر به معروف و نهي از منکر و دلسوزي مي شود شماتت کردن. اگر فتنه را در اينجا به معناي بلا و گرفتاري بگيريم نيز دو معنا براي مقصود حضرت احتمال داده شده است. 1. گرفتاري، گاهي ديني و گاهي دنيوي و گاهي هر دو مورد است، و به هر تقدير، گاهي سبب گرفتاري از جانب خود انسان است مانند جهل بسيط و يا جهل مرکب و گاهي به سبب ديگري است که مقدّر شده و معلوم و نامعلوم مي باشد افرادي به خاطر گرفتاريشان قابل سرزنشند که وسايل گرفتاري يا مقداري از آن، از جانب خودشان باشد، مانند گرفتاري به علت دوستي با بدکاران و نظاير آن. اين در صورتي است که ما لفظ را به همان معناي ظاهرش حمل کنيم. 2. سرزنش با هر گرفتاري، سودمند نيست. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه