دلیل اینکه حائض نمی تواند نماز بخواند و روزه بگیرد چیست؟ مگر نه اینکه خدا عبادتش را قبول نمی کند و سعادت عبادت در درگاهش را ندارد؟

این که چرا زنان در ایام عادت ماهانه، حق نماز خواندن، روزه گرفتن، حضور در مساجد یا زیارت حرم امامان و ... را ندارند؟ و دلیل این محدودیت ها چیست و آیا بدین ترتیب زنان از کسب فضایل و مقامات معنوی محروم نمی شوند؟ در ضمن اموری پاسخ داده می شود:1. تقرب به خداوند متعال سرچشمه سایر فضایل و کمالات انسانی است:در تعالی و رشد آدمی خلوص نیت و قرب الهی نقش اصلی دارد و چه بسا با یک عمل کوچک اما به انگیزه رسیدن به جوار الهی، بیش از سال ها عبادت رشد و بالندگی و شکوه حاصل شود، راه وصول و تقرب به خداوند در عبودیت و بندگی و اطاعت اوامر الهی است و گرنه ابلیس نیز حاضر بود تا پایان حیات دنیوی خدا را عبادت نماید ولی مطرود گردید زیرا خداوند از او اطاعت امر الهی را (در سجده بر آدم) می خواست نه عبادت او را و از همین رو فقها فرموده اند: «عبادت و شرایط آنها توقیفی و تعبدی یعنی تنها از سوی خداوند است، و خداوند بهتر از هر کس می داند راه وصول و تقرب به او چیست و چگونه می توان به او نزدیک شد، و لذا اگر تخفیفی در تکالیف دینی قائل شد، چیزی را شرط قرار داد و یا از چیزی نهی فرمود، بر اساس مصالح و اصولی است که بسیاری از آن ها فراتر از توان درک عقلی بشری است، اما آن چه که به طور مسلم ارزش آفرین و منبع برای کسب سایر فضایل انسانی است، اطاعت از اوامر خداوند می باشد، بنابراین اگر زنان در این ایام نماز و روزه به جای نمی آورند و یا حق حضور در مساجد و اماکن مقدسه را ندارند، به دلیل اطاعت امر الهی عمل به وظیفه کرده است و لذا نمی توان گفت از کسب فضایل محروم شده است این درست مانند دو مرد یا دو گروه از مردانی را می ماند که وظایفی متفاوت دارند، یکی به روزه داری، شرکت در جهاد، پرداخت زکات و انفاق به محرومین موظف است و دیگری به دلیل بیماری و ناداری از آن معاف می باشد، آیا می توان گفت که گروه دوم از دست یابی به کمال معنوی محروم اند؟البته کسانی که مکلف به تکالیف بوده اند، در صورت انجام وظیفه، فضیلت بیشتری را اکتساب کرده، مقرب تر خواهند بود. اما باید توجه داشت که گرچه زنان در این موارد به عنوان تخفیف و تسهیل بر بندگان از یک عبادت و آثار ناشی از آن محروم می شوند اما راه های جایگزین وجود دارد، از جمله گشودن سجاده نماز هنگام نماز و ذکر خدا را گفتن موجب رفع این کاستی می گردد. چنان که استماع سخنان خوب اختصاصی به اماکن مذهبی ندارد، راه های دیگری برای «جایگزین» آن وجود دارد. علاوه بر آن که باید مساجد را طوری بسازندکه امکان حضور بانوان معذور نیز فراهم آید به این که قسمتی از فضای مسجد را بدون نیت مسجد بنا کنند.2. هر چند در ایامی از ماه زن ها نماز و روزه به جای نمی آورند و حق حضور در مساجد و مشاهد مشرفه را ندارند، ولی شش سال زودتر از پسران به تکلیف می رسند و به انجام آیین های دینی مکلف می شوند و در ایام بارداری و بخشی از زمان شیردهی و پس از یائسگی به طور طبیعی عادت ماهانه ندارند، همانند مردان نماز خوانده و روزه می گیرد و از حضور در مساجد و اجتماعات بهره مند می شوند، بنابراین میزان عبادات زنان و مردان و حضور آنها در مساجد و اماکن مقدسه، چندان تفاوتی با یکدیگر ندارد. از سوی دیگر خونریزی ماهانه زنان زمینه ساز بارداری و مادر شدن آنان است،‌ که به واسطه بارداری، زایمان و شیردهی، زنان از ارزش و مقام والای برخوردار می گردند، پیامبر(ص) در روایتی فرمودند: «اجر زنان باردار چون مجاهد فی سبیل الله است. زایمان زنان موجب آمرزش گناهان آنان می گردد و شیردهی بانوان ثواب آزاد کردن مکرر بنده در راه خدا را دارد.»3. امتنان و تسهیل برای زنانهمان گونه که ذکر شد خونریزی ماهیانه زن یک نوع حرج و زحمت است و به دلیل پدید آمدن همین وضعیت روانی خاص، زن نمی تواند در حال نماز توجه دقیق و آرامش و طمانینه و طهارت لازم را داشته باشد، در حالی که نماز گفتگوی بنده و راز و نیاز او با خدا است که باید در نهایت دقت و آرامش و طهارت انجام گردد، و بر همین اساس است که از نظر بینش اسلام زن آزاد است که به وسیله ذکر و دعا رابطه اش را با خداوند حفظ کند و هنگام وقت نماز، ‌خود را پاکیزه نموده، وضو گرفته رو به قبله بنشینند و به دعا و مناجات با خداوند بپردازند، به این ترتیب کاستی ارتباط معنوی با خداوند در این ایام جبران می گردد.شبیه این جبران عبادت در توصیه پیامبر(ص) در ارتباط با روزه ماه رجب نیز وجود دارد،‌به این ترتیب که ابوسعید خدری گوید به پیامبر(ص) گفتم:‌ «اگر کسی به جهت بیماری و یا ضعف و یا زنی به واسطه حیض نتوانست روزه مستحبی ماه رجب به جا آورد چگونه می تواند اجر و ثواب روزه این ماه را به دست آورد؟ پیامبر(ص) فرمودند: به ازاء هر روز به فقیری صدقه دهد، به خدا قسم که اگر چنین کند به تمام ثوبی که برای روزه دار ماه رجب گفته ام می رسد و چه بسا بیش از آن مستوجب ثواب گردد».افزون بر این ها، عادات ماهانه زن مانع از درک بهره های معنوی شب قدر، عرفه و ... -که عبادت در آنها ثواب فراوانی دارد- نمی گردد، زیرا آن چه در این موقعیت ها و ایام اهمیت دارد،‌ ارتباط و راز و نیاز با خداست؛ زن نیز می تواند به مناجات با خدا بپردازد، علیرغم این که عبادت به نماز و روزه و حضور در مساجد منحصر نبوده، بلکه پاداش مذاکره و بحث علمی در شب قدر از هر عباتی بالاتر است.عصاره نوشتار یاد شده را می توان به ترتیب ذیل جمع بندی کرد:1. داشتن عادت ماهیانه یکی از ویژگی های جسمانی زن و زمینه برای باروری است،‌ که در این ایام وضعیت روانی خاص (بیماری تن) برای او پدید می آید، که از منظر بینش اسلام غیر از عمل جنسی به خاطر ضررهای بهداشتی، تربیتی، اخلاقی و ... سایر معاشرت و نشست و برخواست ها با او منعی نداشته، ضرر و زیانی بر فرد و جامعه وارد نمی شود و به دلیل همین وضعیت روحی، کسالت و اختلال مزاج از نماز و روزه و حضور در مساجد و مشاهد مشرفه و جمعه و جماعات معاف می گردد.2. ترک نماز و روزه و عدم حضور در مساجد و حرم امامان(ع) در ایام حیض برای زنان یک وظیفه و اطاعت از فرمان الهی است، نه عصیان و گناه، و چون اطاعت از دستورات خداوند و عمل به وظایف و تکالیف منبع تمامی کمالات و فضیلت ها و جوهره بندگی است، زنان از کسب فضایل محروم نمی گردند و از سوی دیگر می توانند با دعا و راز و نیاز و مباحثه علمی و تفکر در آفرینش، رابطه خود را با خداوند حفظ نموده و احیانا کاستی های معنوی خود را جبران نمایند.3. با توجه به این که زنان شش سال زودتر از پسران قابلیت و ظرفیت انجام تکالیف را پیدا می کنند و در ایام بارداری و بخشی از زمان شیردهی و پس از یائسگی عادت ماهانه ندارند، میزان عبادات زنان و مردان، حضور آنها در مساجد و مشاهد مشرفه و تحصیل ارزش ها چندان تفاوتی با یکدیگر ندارند. 4. معافیت زن در هنگام قاعدگی از عباداتی که نیاز به وضو، یا تیمم یا غسل دارد، امتنان و تسهیلی است که خداوند برای زنان مقرر کرده است، زیرا طبیعی است که آنها در این وضعیت آرامش، طمأنینه و طهارت لازم را ندارند. برای توضیح بیشتر ر.ک:- جستاری در هستی شناسی زن، اسدالله جمشیدی و ... ، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1382.- زن در آیینه جلال و جمال، آیت الله جوادی آملی. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه