سر مقدس امام حسین علیه السلام در کربلا است یا دمشق؟

درباره محلّ دفن سر مبارک امام حسین(ع) به خصوص و سرهاى دیگر شهداى کربلا به صورت عموم، در کتاب هاى تاریخى شیعه و اهل سنّت و نیز منابع روایى شیعه اختلاف فراوانى مشاهده مى شود. البته اقوال نقل شده نیاز به بررسى دارد؛ اما هم اکنون مشهورترین قول - که مورد قبول جامعه شیعى قرار گرفته - آن است که سر مبارک امام حسین (علیه السلام) پس از چندى به بدن ملحق شد و در سرزمین کربلا مدفون گردید.براى آگاهى بیشتر به بیان این اقوال مى پردازیم: 1. کربلااین نظر دیدگاه مشهور بین علماى شیعه است و علامه مجلسى(ره) به این شهرت اشاره کرده است.(بحارالانوار، ج 45، ص 14). برخى چنین گفته اند: امام سجاد(ع) در بازگشت در روز اربعین (شهید قاضى طباطبایى، تحقیق درباره اولین اربعین حضرت سیدالشهداء، ج 3، ص 304.)یا روزى غیر از آن، سر را در کربلا در کنار بدن دفن کرد.(لهوف، ص 232). البته با صراحت نام امام سجاد(ع) را نمى آورد.اما اینکه آیا دقیقاً سر به بدن ملحق شد و یا در کنار ضریح و در نزدیکى بدن دفن شد، عبارت روشنى در دست نیست .عده اى گفته اند: پس از آنکه سر را در زمان یزید سه روز به دروازه دمشق آویزان کردند، پایین آورده و آن را در گنجینه اى از گنجینه هاى حکومتى گذاشتند و تا زمان سلیمان بن عبدالملک در آنجا بود. سپس وى آن را بیرون آورده و پس از تکفین، آن را در گورستان مسلمانان در دمشق دفن کرد. پس از آن جانشین وى عمر بن عبدالعزیز (حکومت 99 تا 101 ق) آن را از گورستان درآورده و معلوم نشد که با آن چه کرد! اما با توجه به تقید او به ظواهر شریعت، به احتمال فراوان آن را به کربلا فرستاده است(الامینى، محمدامین، مع الرکب الحسینى، ج 6، ص 324؛ به نقل از: مقتل الخوارزمى، ج 2، ص 75)در پایان متذکر مى شویم که برخى از دانشمندان اهل سنّت مانند شبراوى، شبلنجى و سبط ابن حویزى نیز اجمالاً پذیرفته اند که سر در کربلا دفن شده است.(همان، ص 324 و 325.) 2. نجف اشرف در کنار قبر حضرت على(ع)از عبارت علّامه مجلسى(ره) و نیز با پژوهش در روایات چنین به دست مى آید که رأس مبارک در نجف اشرف و در کنار قبر حضرت على(ع) دفن شده است.(بحارالانوار، ج 45، ص 145.)روایاتى همانند سلام دادن امام صادق(ع) به همراه فرزندش اسماعیل، بر امام حسین(ع) - پس از نماز خواندن بر جدشان حضرت على(ع) در نجف - به صراحت و روشنى وجود سر را در نجف تا زمان امام صادق(ع) ثابت مى داند.( کامل الزیارات، ص 34)روایات دیگرى نیز همین مطلب را تأیید مى کند؛ به گونه اى که حتى در کتاب هاى شیعه، زیارتى براى سر امام(ع) در نزد قبر امام على(ع) نقل شده است.( مع الرکب الحسینى، ج 6، ص 325-328.)درباره کیفیت انتقال سر به این مکان، از قول امام صادق(ع) چنین نقل شده است: یکى از دوستداران اهل بیت(ع) در شام آن را سرقت کرد و به کنار قبر حضرت على(ع) آورد.(بحارالانوار، ج 45، ص 145.) البته اشکال این دیدگاه آن است که قبر حضرت على(ع) تا زمان امام صادق(ع) براى همگان شناخته شده نبود.در روایتى دیگر آمده است: پس از آنکه سر مدّتى در دمشق بود، به کوفه نزد ابن زیاد برگردانده شد و او از ترس شورش مردم، دستور داد که آن را از کوفه خارج کرده و در نزد قبر حضرت على(ع) دفن کنند.(همان، ص 178) اشکال دیدگاه قبلى به این دیدگاه نیز وارد است. 3. کوفهابن جوزى این دیدگاه را ابراز کرده و گفته است: عمرو بن حریث مخزومى آن را از ابن زیاد گرفت و پس از غسل، تکفین و خوشبو کردن، سر را در خانه خود دفن کرد.(تذکرة الخواص، ص 259؛ به نقل از: مع الرکب الحسینى، ص 329.) 4. مدینه ابن سعد صاحب طبقات الکبرى این دیدگاه را پذیرفته و چنین بیان کرده است: یزید سر را براى عمرو بن سعید حاکم مدینه فرستاد و او پس از تکفین، آن را در قبرستان بقیع در کنار قبر مادرش فاطمه(س) دفن کرد.(ابن سعد، طبقات، ج 5، ص 112.)این دیدگاه به وسیله تعدادى دیگر از دانشمندان اهل سنّت (مانند خوارزمى، در مقتل الحسین(ع) و ابن عماد حنبلى در شذرات الذهب) پذیرفته شده است.(مع الرکب الحسینى، ج 6، ص 330 و 331.)اشکال مهم این دیدگاه آن است که قبر حضرت فاطمه(س) معلوم نبوده تا در کنار آن دفن شود. 5. شامشاید بتوان گفت: بیشترین گزارش هاى اهل سنّت، حکایت از دفن سر در شام مى کند که معتقدان به این دیدگاه نیز در میان خود اختلاف داشته و اقوال مختلفى ابراز کرده اند؛ همچون:الف. در کنار دروازه فرادیس که بعدها مسجد الرأس در آن ساخته شد؛ب. در باغى در کنار مسجد جامع اموى؛ج. در دارالاماره؛د. در گورستانى در دمشق؛ه . در کنار دروازه توما.(مع الرکب الحسینى، ج 6، ص 331-335.) 6. رقّةرقّه شهرى در کنار فرات بوده که گفته شده است: یزید سر امام(ع) را براى آل ابى محیط - خویشان عثمان که در آن زمان در این شهر ساکن بودند - فرستاد و آنها، آن را در خانه اى دفن کردند که بعدها آن خانه به مسجد تبدیل شد.(همان، ص 334؛ به نقل از: تذکرة الخواص، ص 265.) 7. مصر (قاهره)نقل شده است: خلفاى فاطمى - که از آغاز نیمه دوم قرن چهارم تا آغاز نیمه دوم قرن هفتم در مصر حکم مى راندند و پیرو مذهب شیعى اسماعیلى بودند - سر مبارک امام حسین(ع) را از دروازه فرادیس شام، به عسقلان و سپس به قاهره منتقل کردند و بر آن مقبره معروف به تاج الحسین(ع) را پس از سال 500 بنا کردند.(البدایة و النهایة، ج 8، ص 205)مقریزى سال دقیق انتقال سر از عسقلان به قاهره را سال 548 دانسته و گفته است: هنگام بیرون آوردن سر از عسقلان چنین مشاهده شد که خون آن هنوز تازه و نخشکیده است و بویى همچون مشک از آن به مشام مى رسد.(مع الرکب الحسینى، ج 6، ص 337) علامه سیدمحسن امین عاملى (از دانشمندان معاصر شیعه) پس از نقل انتقال سر از عسقلان به مصر مى گوید: «در محلّ دفن سر بارگاه بزرگى ساختند و در کنار آن نیز مسجدى بزرگ بنا کردند. من در سال 1321 ق آنجا را زیارت کرده و مردان و زنان زیادى را در حال زیارت و تضرع در آن مکان دیدم. سپس مى گوید: شکى در انتقال سرى از عسقلان به مصر وجود ندارد؛ اما اینکه آن سر از آن امام(ع) یا شخص دیگرى بوده، جاى شک است!(امین عاملى، سیدمحسن، لو اعج الاشجان فى مقتل الحسین(ع)، ص 250.)علامه مجلسى(ره) نیز به نقل از گروهى از مصریان، به وجود بارگاهى عظیم در مصر با نام «مشهد الکریم» اشاره مى کند.(بحارالانوار، ج 45، ص 144.) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه