این واژه قرآنى در سوره حجرات آیه 12 آمده است . توجه شما را به مطالب ذیل جلب مى کنیم : الف - تحقیق و جستجو در امور شخصى افراد از دیدگاه اسلام : از مسائل بسیار مهمى که دین اسلام به آن شدیدا اهتمام دارد ، نگهدارى حرمت و آبروى مسلمین و پرهیز از جستجو و تفتیش عقاید آنها است . تجسس و خبر جویى از اندرون زندگى شخصى مردم جایز نیست و به هیچ کس اجازه داده نشده است که اسرار ولغزشهاى مردم را افشا کند . امنیت و آسایش خاطر همگانى مردم با موارد فوق فراهم مى شود و ادله متعددى شامل آیات و روایات نیز بر عدم جواز چنین مسئله اى دلالت دارد که عبارتند از : . 1 خداوند متعال مى فرمایند « یا ایها الذین امنوا اجتنبواکثیرامن الظن ان بعض الظن اثم ، و لا تجسو ا و لا یغتب بعضکم بعضا ، ایحب احدکم ان یاکل . . . » اى کسانى که ایمان آورده اید از بسیارى گمانها درباره دیگران بپرهیزید ، به راستى که برخى از گمانها گناه است درباره یکدیگر جاسوسى نکنید و بعضى از شما غیبت بعضى نکنند ، آیا کسى از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد ؟ که البته از آن بدتان مى آید . طبق نظر مفسرین منظور از کلمه ( و لا تجسوا ) تحریم کنجکاوى و دنبال کردن لغزشهاى اهل اسلام است چنانچه در مجمع البیان مرحوم طبرسى فرموده است که در پى جستجوى عیبهاى مردم نباشید . امام صادق در این باره مى فرماید اگر کسى لغزشها و گناهانى راکه از مومنین با دو چشم خود دیده و یا با دو گوش خود شنیده باشد و براى دیگران بازگو کند او از مصاریق این آیه شریفه است که مى فرماید : آنان که نقل و پخش کردن کار بد در میان مومنان را دوست دارند ، در آخرت برایشان عذابى دردناک وجود دارد . 1 و پیامبر اسلام نیز مى فرمایند : در باره لغزشهاى مومنین تجسس نکنید ، چون که هر کس لغزشهاى برادران مومن خود را پى جویى کند ، خداوند نیز لغزشهاى خود او را پى جویى خواهد کرد و او را بى آبرو و رسوا خواهد کرد هرچند که در درون خانه اش باشد . 2 امام على در نامه معروف خود به مالک به عنوان حاکم مصر چنین مى نویسد : کم ارج ترین افراد نزد تو باید کسانى باشند که نسبت به کشف و پخش عیوب و اسرار مردم حریص تر و بى باک ترند براى اینکه نوعا مردم داراى عیوبى هستند که حاکم براى پنهان داشتن آنها از همه سزاوارتر است . پس هرگز در صدد کشف کردن آن لغزشهایى که پنهان از تو ( پنهان از حکومت ) صورت گرفته بر نیا . چون تو به عنوان حاکم مسلمین فقط مسئول پاکسازى جامعه از آلودگى هاى آشکار و ظاهرى هستى ، درباره لغزشهاى پنهان مردم خداوند خود داورى خواهد کرد . بنابراین تا آنجا که مى توانى اسرار مردم را پنهان نگه دار تا خداوند نیز اسرار تو را از مردم پنهان نگه دارد . 3 مجموعه آیات و روایاتى که در این زمینه وجود دارد به خوبى بیانگر آن است که از دیدگاه اسلام هرگز نباید حقوق افراد مسلمان با استراق سمع ، تفتیش و تجسس و افشاگرى مورد تعرض قرار گیرد . ب - تحقیق و تفحص در امور شخصى افراد از دیدگاه قانون اساسى : در اصل 23 قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران چنین آمده است : تفتیش عقاید ممنوع است و هسچ کس را نمى توان به صرف داشتن عقیده اى مورد مواخذه قرار داد . و در اصل 25 قانون اساسى نیز آمده است : بازرسى و رساندن نامه ها ، ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنى ، سانسور ، عدم مخابره آنها ، استراق سمع و هر گونه تجسس ممنوع است مگر به حکم قانون . ج - موارد استثنا : همچنانکه گذشت اصل کلى از نظر اسلام و قانون اساسى بر عدم جواز تحقیق و تفحص در امور شخصى و مسائل پنهانى افراد جامعه است و حتى براى ماموران امنیتى نیز تفتیش در امور شخصى جایز نیست با این حال از بررسى مجموع آیات و روایات و اصول قانون اساسى مربوط به این موضوع مشخص مى شود که قلمرو محدوده این تحریم فقط اسرار شخصى و خانوادگى است که با مصالح عمومى جامعه هیچ گونه ارتباطى ندارد اما مسائل و امورى که به مصالح عمومى ، امنیت ، استقلال و منافع ملى و حفظ نظام اسلامى ارتباط دارند به ناچار باید در چارچوب مقررات ویژه اى مورد بازرسى و مراقبت قرار گیرد و این از نظر عقل سلیم و شرع مقدس امرى لازم است . و در تمامى حکومت هاى دنیا نیز چنین مواردى بر آزادى هاى فردى ترجیح داده شده است . دولت اسلامى جهت بقاء و اداره هر چه بهتر جامعه و انجام مسئولیت هاى خویش هم باید از اوضاع دولتى و ملتهاى بیگانه و توطئه هاى نقشه هاى آنان مطلع باشد و هم باید تحرکات و برنامه هاى جاسوسان و دشمنان داخلى را زیر نظر داشته باشد و هم جهت حفظ سلامت خود و جلوگیرى از نفوذ عناصر نامطلوب در دستگاههاى مهم و اعمال گزینش صحیح ، از سوابق و عملکرد افراد مسئول اطلاع دقیق داشته باشد . چنانکه امام على در عهد نانه خود با مالک اشتر بعد از آنکه به او دستور داد که کارگزاران و مامورین خود را از میان افراد با حیا و با تجربه ، و از بین خانواده هاى شایسته و پاک و پیشگام در اسلام برگزیند ، راجع به ضرورت اعمال تفتیش در کارها و رفتار آنان چنین مى فرماید : سپس بر رفتار و کردار آنان مراقبت کن و مراقبین و گزارشگران مخفى از افراد راستگو ، باوفا و متعهد بر آنان بگمار . چون مراقبت و بازرسى سرى تو درباره آنان ، آنها را وادار مى کند و انگیزه مى دهد که در منصب خودشان به عنوان یک امانت نگریسته و کارایى بیشترى به خرج دهند ، و با مردم به خوبى و مهربانى رفتار کنند . البته همچنانکه مشخص است اقدام باید توسط دستگاههاى حکومتى و از طریق مجارى قانونى اعمال شود و افراد غیر مسئول به هیچ وجه مجاز به تحقیق و جستجو در امور شخصى دیگران نبوده و چنین اقدامى شرعا حرام و غیر قانونى است . ( 1 ) ( اصول کافى ج 2 / 357 ، کتاب الایمان و الکو ، باب الغیمه والتهمه ، حدیث 2 ) ( 2 ) ( اصول کافى ج 2 / 3355 ، کتاب ایمان و کفر ، باب من طلب ثمرات المومنین ج 5 ) ( 3 ) ( نهج البلاغه نامه 53 )