مقصود از آیاتی که به صراحت شفاعت را نفی می کند، چیست؟ «یوم لابیع فیه و لا خلة و لا شفاعة»(بقره/۲۵۴) «ما للظالمین من حمیم و لا شفیع یطاع»(غافر/۱۸) چه می گوید؟

اگر بخواهیم به نتیجه اى درست در مورد شفاعت از دیدگاه قرآن کریم برسیم، باید مجموع آیات مربوط به آن را بررسى کنیم. استناد به بعضى آیات و نادیده گرفتن برخى دیگر، منجر به فهم نادرست و برداشت غیرقابل اعتماد است. به عنوان مثال آیا درست است با استناد به آیه «اللَّهُ یَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها»؛ «خداست که جان ها را هنگام مرگشان مى گیرد»: زمر (39)، آیه 42. نقش ملک الموت (عزرائیل) را در قبض ارواح منکر شویم و آیه «قُلْ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ الَّذِى وُکِّلَ بِکُمْ»؛ «بگو: فرشته مرگ که بر شما گماشته شده، جان شما را مى گیرد»: سجده (32)، آیه 11. را فراموش کنیم؟ مجموع آیات قرآن در زمینه شفاعت - به معناى واسطه شدن در رسیدن فیض الهى به مخلوقات - سه دسته است. آیات شفاعت: دسته اوّل: آیاتى که شفاعت را فقط از آنِ خدا دانسته است: «قُلْ لِلَّهِ الشَّفاعَةُ جَمِیعاً»؛ زمر (39)، آیه 44. «بگو تمام شفاعت یکسره براى خدا است». دسته دوّم: آیاتى که به کلى شفاعت را نفى مى کند: «یَوْمٌ لا بَیْعٌ فِیهِ وَ لا خُلَّةٌ وَ لا شَفاعَةٌ»؛ بقره (2)، آیه 254. . دسته سوّم: آیاتى که شفاعت غیر خدا را، مشروط به اذن خدا مى داند: «یَوْمَئِذٍ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ إِلاَّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَ رَضِیَ لَهُ قَوْلاً»؛ طه (20)، آیه 109. «در آن روز شفاعت کسى سود نمى بخشد، مگر آن کس که خداى رحمان به او اذن ذهد و سخن او را بپسندد». شفاعت و توحید افعالى اگر مجموع این آیات با هم در نظر گرفته شود، مفاد آن اثبات شفاعت و تبیین آن، بر اساس «توحید افعالى» است. بنابر توحید افعالى، جهان هستى - با نظام علّت و معلولى اش - اثر و فعل خداوند و قائم به اراده و قدرت او است. همچنان که اصل وجود و هستى علّت ها و اسباب از خدا است؛ هرگونه سبب بودن و تأثیرگذارى شان نیز از او است. در حقیقت، علت هاى مادى و معنوى، واسطه هاى فیض الهى اند و فاعلیت آنها، در طول فاعلیت خداوند است. بر این اساس قبض روح، کار ملک الموت است؛ اما در عین حال او واسطه است و بدون اراده و قدرت الهى کارى انجام نمى دهد و کار او به «اللَّه» نسبت داده مى شود. آیات مربوط به شفاعت نیز، بیانگر سه نتیجه به دست آمده از توحید افعالى است: دسته اوّل، بیانگر این است که شفاعت یکسره و به تمامى متعلق به خدا است؛ چون شفاعت کننده اى بدون اراده و مشیت خداوند، قدرت بر هیچ تأثیرى ندارد. دسته دوم - به قرینه آیات دسته اول و سوم - نفى شفاعت به غیر اذن خداوند و به صورت استقلالى است. مفاد آیات، این است که اسباب و وسایط با قطع نظر از اراده و مشیت الهى، هیچ گونه تأثیرى ندارند. دسته سوم، اثبات کننده شفاعت براى غیر خدا و تأثیر گذارى آنان به اذن و اراده و مشیت خداوند است. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 1/100111318) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه