یکم. جهنم مکانى است که هفت طبقه یا هفت در دارد. به این موضوع در سوره هاى «حجر» آیه ۴۴، «نحل» آیه ۲۹، «زمر» آیه هاى ۷۱-۷۳ و «مومن» آیه ۷۶ اشاره شده است. اما در هیچ کدام از آنها بیان نشده که مراد از «ابواب» چیست؟ مفسران درباره تفسیر «ابواب» چهار احتمال مطرح کرده اند. احتمال اول اینکه ابواب به معناى طبقات و درکات مختلف است. گواه بر این مدعا آیه A}(ان المنافقین فى الدرک الاسفل من النار){A و آیاتى دیگر است.

یکم. جهنم مکانى است که هفت طبقه یا هفت در دارد. به این موضوع در سوره هاى «حجر» آیه 44، «نحل» آیه 29، «زمر» آیه هاى 71-73 و «مومن» آیه 76 اشاره شده است. اما در هیچ کدام از آنها بیان نشده که مراد از «ابواب» چیست؟ مفسران درباره تفسیر «ابواب» چهار احتمال مطرح کرده اند. احتمال اول اینکه ابواب به معناى طبقات و درکات مختلف است. گواه بر این مدعا آیه (ان المنافقین فى الدرک الاسفل من النار) و آیاتى دیگر است. علامه طباطبایى در تایید اینکه مراد از ابواب، طبقات و تنوع عذاب هاى متفاوت است، مى فرماید: «مؤید این احتمال فقره دوم آیه مورد بحث است که مى فرماید: (لکل باب منهم جزء مقسوم)؛ «یعنى، از ایشان براى هر درى قسمتى تقسیم شده است. چون ظاهر آن این است که خود جزء، تقسیم شده بر درها است و این وقتى معناى صحیح مى دهد که «باب» به معناى طبقه باشد نه در ورودى».ترجمه تفسیر المیزان، ج 12، ص 251. فخر رازى هم در تفسیر (ان المنافقین فى...) مى فرماید: «ظاهر این تعبیر قرآنى این است که جهنم داراى طبقاتى است و ظاهر این است که سخت ترین طبقات جهنم همان طبقه پایین است».تفسیر فخررازى، ج 11، ص 87. امام على(ع) درباره تفسیر آیه (لها سبعه ابواب) مى فرماید: «دوزخ داراى هفت باب، یعنى، هفت طبقه است که هر طبقه اى بالاى طبقه دیگرى است». در این هنگام آن بزرگوار دست خود را روى دست دیگر نهاد و بدین وسیله طبقه بندى دوزخ را براى بینندگان مجسم نمود. در حدیث دیگرى از امام على(ع) آمده است: «جهنم هفت در دارد؛ بعضى فوق بعضى دیگر قرار دارد وقتى اولى پر شد، دومى را پر مى کنند، آن گاه سومى را تا همه اش پر شود».حویزى، تفسیر نور الثقلین، ج 3، ص 19 - 18؛ سیوطى، الدر المنثور، ج 4، ص 99. احتمال دوم این است که ابواب، اشاره به درهاى ورودى دوزخ است؛ همانند درهاى متعددى که در ساختمان هاى معمولى این جهان وجود دارد، و در واقع هفت در به کثرت وارد شوندگان اشاره مى کند، اما این فرض با توجه به روایات متعددى که در تفسیر این آیات آمده است، بعید به نظر مى رسد. احتمال سوم را مفسرانى مانند صاحب تفسیر روح المعانى و تفسیر جامع الاحکام (از مفسران اهل سنت) مطرح و نقل کرده اند؛ بدین صورت که تعدد این درها به لحاظ تعدد گروه هاى مختلفى است که از آنها وارد مى شوند. قائلان به این احتمال، به حدیث ذیل تمسک و استشهاد کرده اند: «در اول ویژه مسلمانان موحد گنهکار، در دوم از آن یهود، در سوم از آن مسیحیت، در چهارم مخصوص ستاره پرستان، در پنجم از آن مجوس، در ششم از آن مشرکان و آخرین در مخصوص منافقان است».روح المعانى، ج 14، ص 48؛ جامع الاحکام، ج 5، ص 3646. احتمال چهارم این است که این درها اشاره به اعمال و گناهان مختلفى است که انسان را به دوزخ مى کشاند. گواه این احتمال هم اولاً مقابله اى است که با درهاى بهشت وجود دارد؛ مثل «باب المجاهدین» که در بهشت هست. ثانیاً روایاتى است که نشان مى دهد که از بعضى از درهاى جهنم، فرعون، هامون و قارون و از بعضى مشرکان و از برخى دشمنان خاندان پیامبر(ص) وارد مى شوند. اینها نیز دلیل رابطه درهاى جهنم با گناهان مختلف است.مکارم شیرازى و همکاران، پیام قرآن، ج 6، ص 218. دوم. به درهاى بهشت، این کانون بزرگ رحمت الهى هم در سوره هاى «زمر» آیه 73، سوره «ص» آیه 50 و سوره «رعد» آیه هاى 23 و 24 اشاره شده است؛ اما تعداد آنها در هیچ یک بیان نشده است. به نظر برخى از مفسران، این درها اشاره به امور و اعمال و کارهاى مفید و مخلصانه اى است که سبب ورود به بهشت مى شوند. اشاره نشدن به تعداد درها در آیات، خود تصریح به این نکته است که طرق وصول به سعادت، از طرق سقوط در شقاوت بیشتر است؛ زیرا رحمت واسعه الهى بر غضبش پیشى گرفته است: «سبقت رحمته غضبه».همان، ج 6، ص 307. در بیشتر احادیث اسلامى هم تصریح شده است که بهشت داراى هشت در است؛بحارالانوار، ج 8، ص 121، ح 12 و ص 131، ح 32. ولى در عین حال از بعضى دیگر از احادیث استفاده مى شود که عدد درهاى بهشت 71 در است.همان، ج 8، ص 139، ح 55. چنان که در لسان مختلف روایات به اسامى مختلف درهاى بهشت اشاره شده است؛ مانند باب المجاهدین، باب الریان (سیراب کننده روزه داران)، باب المعروف (در نیکوکاران)، باب الصبر، باب الشکر و باب البلاء.براى مطالعه بیشتر ر.ک: پیام قرآن، ج 6، ص 311. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 160/500009) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه