آیات ابتدایی سورهی روم که خبر از شکست روم میدهد، در چه سالی نازل شد؟ و کلمهی «ادنی» در آیه «غُلِبَتِ الرُّومُ»، «فِی أَدْنَى الْأَرْضِ وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیغْلِبُونَ»، به چه معنا است؟
یک) اکثر قریب به اتفاق مفسران و علمای علوم قرآنی شیعه و اهلسنت، معتقدند سورهی روم سورهای مکى است که قبل از هجرت و در شهر مکه نازل شده است،[1] مگر آیات 17 و 18 این سوره که در شهر مدینه نازل شده است.[2]خدای متعال در آیات ابتدایی این سوره به پیروزی ایرانیان بر رومیان اشاره کرده، و سپس پیروزی رومیان را در آینده پیشبینی کرد: «غُلِبَتِ الرُّومُ، فِی أَدْنَى الْأَرْضِ وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیغْلِبُونَ فِی بِضْعِ سِنِینَ»؛[3] رومیان شکست خوردند، در نزدیک این سرزمین! و چند سال دیگر بعد از این شکست، پیروز خواهند شد.جنگهای میان ایران و روم[4] از سال 602 میلادی شروع و تا سال 628 حدود 25 سال به درازا کشید. به عبارت دیگر، این نبردها هفت سال قبل از بعثت پیامبر(ص) آغاز شد و تا چندین سال بعد از هجرت ادامه یافت که با پیروزی و شکستهایی از طرفین همراه بود، اما در مورد سال نزول این آیات احتمالاتی داده شده است:سال ششم بعثت،[5]سال هشتم بعثت،[6]سال نهم بعثت.[7]دو) در مورد اینکه مراد از «أَدْنَى الْأَرْضِ»[8] و یا نزدیک این سرزمین کجا است، چند تفسیر وجود دارد:مراد از «الارض» جزیرة العرب است؛[9] لذا به منطقهی نزدیک مکه و در شمال جزیرة العرب، در اراضى شام و در منطقهاى میان «بصرى» و«اذرعات»[10] و یا «اذرعات» و «کسکر»، «أَدْنَى الْأَرْضِ» گفته میشود.[11] مؤید آن روایت امام باقر(ع) است که فرمود: «منظور از آن، شام و اطراف آن است».[12]مراد از «الارض» نقطهای نزدیک به سرزمین ایرانیان بود؛[13] یعنى محلى که نزدیکترین نقطه میان ایران و روم بود.[14]در اینجا تفسیر سومى نیز وجود دارد که شاید تفاوت زیادى از نظر نتیجه با تفسیر دوم نداشته باشد، و آن این است که منظور از این زمین، زمین روم است؛ یعنى آنها در نزدیکترین سرحداتشان با ایران گرفتار شکست شدند. و این اشاره به اهمیت و عمق این شکست است؛ چرا که شکست در نقطههاى دور دست و مرزهاى بعید، چندان مهم نیست، مهم آن است که کشورى در نزدیکترین مرزهایش به دشمن که از همه جا قویتر و نیرومندتر است گرفتار شکست شود.[15]