خواهر گرامي! تغذيه در اسلام از جمله موضوعاتي است که در باره آن ده‌ها کتاب و صدها مقاله نوشته شده و طبيعي است که بررسي تفصيلي و پرداختن به همة ابعاد آن در چند صفحه مقدور نیست لذا در پاسخ سؤال شما مطالبي را به صورت گذرا مطرح مي‌کنيم، اميدواريم مفيد واقع شود. اهمیت غذا نیاز انسان به غذا، مهم‏ترین و حیاتى‏ترین نیاز روزمره اوست که از تولد تا مرگ وى را همراهى‏مى‏کند. رشد، طول عمر، تندرستى، آرامش اعصاب و روان، خلق و خوى و رفتار، توانمندى وقدرت، تکثیر نسل و تولید مثل و... همه به نوعى وامدار تغذیه سالمند. از این رو قریب به ‏دویست و پنجاه آیه قرآنى و ده‌ها روایت معصومین (علیهم السلام) در مورد غذا و تغذیه واردشده است. همچنین نام‏گذارى پنجمین سوره قرآن به مائده (سفره غذایى)، از صفات خداوند، رزاق و معطم بودن، سوگند خداوند به غذا (والتین والزیتون)، درخواست مائده آسمانى توسط حضرت عیسى و درخواست غذا توسط حضرت موسى(ع) هر کدام مهر تاییدى بر اهمیت غذاو تغذیه مى‏باشند. همچنین خداوند براهل مکه به دو چیز منت مى‏نهد: «غذا» و «امنیت» «الذى اطعمهم من‏جوع و آمنهم من خوفِ»؛ همان کس که آنها را از گرسنگى نجات داد و از ترس و ناامنى ایمن‏ساخت. تأثیر غذا و تغذیه بر اخلاق و رفتار خداوند بین تغذیه کافران و مومنان تفاوت قائل شده است. در مورد کافران مى‏فرماید: والّذین‏کفروا یتمتعون و یاکلُون کَما تاکُل الانعام؛ کافران از متاع دنیا بهره مى‏برند و چون چهارپایان‏ مى‏خورند. لذا به مؤمنان دستور داده شده فقط از غذاهاى پاکیزه و حلال استفاده کنند: یا ایها الذین آمنواکلوا من طیبات ما رزقناکم؛ اى مومنان! از روزى پاکیزه که به شما دادیم بخورید.» و در برخى‏آیات ارتباط تنگاتنگى بین غذاى پاکیزه و عمل صالح دیده مى‏شود. کلوا من الطیّبات و اعملواصالحاً؛ از غذاهاى پاکیزه بخورید و عمل صالح انجام دهید.» و در آیه‏اى دیگر خوردن مال حرام را آتش خوردن معرفى کرده است: «کسانى که اموال‏یتیمان را به ستم مى‏خورند (در حقیقت) تنها آتش مى‏خورند.» و این بیانگر نقش غذاى حرام وخبیث است که به روح و روان و ایمان فرد خسارت مى‏زند. امام حسین(علیه السلام) با اشاره به یکى از علل‏رفتار پست و ناهنجار کوفیان در کربلا مى‏فرماید: «قدمُلئت بطونکم من الحرام؛ شکم‏هاى شما ازحرام پر شده است.» با توجه به پاره‏اى از روایات آثار برخى غذاها بر اخلاق و رفتار آدمى به قرار زیر است: 1. اعتدال در خوردن گوشت موجب خوش اخلاقى، اعتماد به نفس و شجاعت مى‏شود وافراط در آن قساوت قلب مى‏آورد. 2. شیر، موجب صبورى، مهربانى، آرامش و... مى‏شود. 3. عسل، موجب رشد حافظه، صافى دل و شفا است. 4. انگور، غم و اندوه و افسردگى را به شادابى تبدیل مى‏کند. 5. خرما، موجب صبر و حلم وبردبارى مى‏شود. 6. زیتون، حافظه را تقویت مى‏کند. 7. سیب، موجب تقویت اعصاب و رنگ رخسار مى‏گردد. 8. خوردن گوشت خوک، موجب بروز صفات زشت و رذیله مى‏شود. 9. هلیم، نشاط عبادت را افزون مى‏کند. بى‏تردید تغذیه سالم و منطبق با استانداردهاى اسلامى نقشى بسزا در سلامت جسم و روح‏انسان دارد و او را در مسیر تکاملى‏اش یارى مى‏دهد. چه غذایى بخوریم؟ ملاک در استفاده از مواد غذایى مطابق آموزه‏هاى دینى، غذاى طیب، حلال و حسن در مقابل‏غذاى رجس و خبیث، حرام و سوء مى‏باشد. «طیب» به غذاى پاک تکوینى که با نظام ساختمان‏ دستگاه گوارش هماهنگى کامل دارد، اطلاق مى‏شود. لقمه پاکیزه که وارد دهان مى‏شود، تحت‏اراده خداوند، با اعمال هضم و جذب ترشحات دهان و معده به مواد لازم و مورد نیاز بدن تبدیل‏مى‏گردد. غذاى حلال غذاى پاک تشریعى است که خداوند آنچه را به مصلحت انسان دیده حلال کرده‏که با دستگاه ‏هاضمه هماهنگ و متعادل است. وقتى انسان غذاى حلال را با نام خدا آغاز و با شکر الهى‏به پایان مى‏برد، یقیناً آن غذا موجب سلامتى، شادابى و شفابخشى او خواهد شد. غالباً واژه حلال و طیب چون ایمان و عمل صالح با هم ذکر شده‏اند. غذاى حسن، برتر از غذاى طیّب و حلال است. خداوند از برخى غذاها مانند: انگور، شیر،عسل و... به وصف حسن یاد کرده و غذاى شهیدان را غذاى حسن دانسته است. در مقابل غذاهاى طیب، حلال و حسن، غذاهاى رجس و خبیث، حرام و سوء قرار گرفته که ‏براى انسان ضرر و مفسده دارد. نه تنها سلامتى او را به خطر انداخته در خلق و خوى و ایمان او اثرمنفى مى‏گذارد. در قرآن به خوردن غذاى طیب و حلال سفارش شده و از غذاهاى حرام و خبیث منع شده‏است: یسئلونک ماذا اُحِلَّ لَهُم قل اُحِلَّ لکم الطیّبات از تو (اى پیامبر) مى‏پرسند چه چیز براى آنان حلال است؟ بگو: غذاهاى پاکیزه براى شما حلال‏است. بنابراین طبق آموزه‏هاى دینى، انسان مى‏تواند با رعایت غذاهاى حلال و حرام از هر نوع‏غذایى که پاکیزه و حلال است، اعم از غذاى گوشتى، پروتئینى و غیر آن بهره ببرد و از غذاهاى‏حرام، خبیث و مضر براى بدن، پرهیز کند. گروه‏هاى غذای در این بخش به اختصار به برخى گروههاى غذایى توصیه شده، اشاره مى‏کنیم. 1. گوشت‏ها (پروتئین‏ها) از میان چهارپایان، گوشت گوسفند، گاو، شتر، آهو و برخى دیگر از حیوانات حلال است وگوشت چهارپایان درنده خو، داراى دندان تیز و چنگال و ناخن‏هاى تیز مانند شیر، پلنگ، روباه،کفتار، شغال، گربه و... حرام است. همچنین گوشت چهارپایان حلال گوشتى که ذبح اسلامى نشده ‏و یا مردار شده‏اند حرام است. و از حیوانات دریایى، گوشت ماهى‏هاى پولک‏دار و میگو حلال است. گوشت پرندگان نیزحلال است جز پرندگانى که فاقد چینه‏دان و سنگ‏دان و خار عقب پا هستند و یا مانند عقاب وکرکس داراى چنگال‏ند. گوشت حیوانات حلال گوشت، سرشار از پروتئین است که نیاز بدن را تامین مى‏کند و کمترغذایى مى‏تواند جایگزین آن شود. در آیات و روایات گوناگونى به خوردن گوشت سفارش شده‏است. والانعام خلقها لکم... و منها تأکلون؛ (خداوند) چهارپایان را براى شما آفرید... و ازگوشت آنها مى‏خورید.» از میان گوشت‏ها، به خوردن گوشت گوسفند و آبزیان و پرندگان سفارش شده است. بهترین‏گوشت، گوشت تازه (لحماً طریا) است. و از خوردن گوشت خام و گوشت خشکیده نمک سودنهى شده است. 2. تخم مرغ حدود 13 روایت در مورد تخم مرغ وارد شده است. زرده تخم مرغ سبک و سفیده آن سنگین‏است. اگر تخم مرغ به همراه گوشت، پیاز و روغن زیتون خورده شود، مقوى است ولى خوردن‏آن به همراه ماهى مضرّ است، چنان‏که اعتیاد به خوردن آن نیز موجب لاغرى، لک صورت وبیمارى مى‏شود. امام صادق علیه السلام فرمود: «تخم مرغ خوراکى سبک است. دل دادگى به گوشت را فرومى‏نشاند وعارضه‏هاى گوشت را هم ندارد.» 3. نان، غلات، حبوبات و دانه‏ها در قرآن به دانه‏ها و غلات تحت عنوان «زرع و حبّ» اشاره شده است. و هوالذى انشا... الزرع ‏مختلفاً اکله؛ و اوست خدایى که (براى شما) انواع زراعت را پدید آورد که با هم ‏متفاوتند. از میان دانه‏ها، گندم، کامل‏ترین و غنى‏ترین ماده غذایى است که جاى بسیارى از غذاها رامى‏گیرد. حضرت یوسف براى نجات مردم مصر از هفت سال قحطى به ذخیره‏سازى گندم ‏پرداخت. 4. میوه‏ها و سبزى‏ها بیشترین آیات و روایات مربوط به خوراکیها، به میوه‏ها و گیاهان تعلق دارد. در سوره عبس آیات25 تا 32 به هشت نوع مواد غذایى گیاهى و نباتى پرداخته که حاکى از اهمیت و اولویت ‏نباتات و میوه‏ها در تغذیه انسانهاست. تأکید فراوان برخى آیات روى زمین و روئیدنى‏ها و تقدم میوه‏ها بر گوشت‏ها دلیل دیگرى ‏بر اولویت این گروه غذایى بر گوشت‏ها مى‏باشد. همچنین ذکر مکرر خصوص میوه‏ها از میان‏غذاهاى بهشتى، به خاطر اهمیت میوه‏ها در تغذیه و نقش آنها در طراوت و شادابى و نشاط انسان ‏و هضم و جذب آسان است، که نه تنها از نظر علمى، بلکه، در تجربه عمومى مردم نیز به اثبات‏رسیده است. میوه‏هایى چون: انگور، انار، خربزه، خرما، سیب، انجیر و... هر کدام از خواص‏زیادى برخوردارند که در روایات اسلامى‏ به آنها اشاره شده است مثلاً: انار، موجب نورانیت قلب و دور کننده شیطان است، معده را پالایش‏مى‏دهد، مقوى و نیروبخش است، غذا را هضم مى‏کند و سبب اعتدال طبع مى‏شود. انگور از میوه‏هاى بهشتى و یک غذاى کامل و داروخانه طبیعى است، انجیر، استحکام بخش‏استخوان‏ها، جلا بخش چشم، دل و برطرف کننده ضعف و فزاینده عقل و آرامش است، خربزه، ‏شفاى دردها، شستشو دهنده مثانه و معده و داراى هزار برکت مى‏باشد. خرما، شفابخش، قوى‏کننده پشت، افزایش حلم و بردبارى، سیر کننده و رفع کننده خستگى و هفتاد و دو خواص‏شفابخش در آن است. چه زمانى بخوریم؟ برخى روایات به دو وعده اشاره دارند. امام صادق فرمود: «صبحانه و شام بخورو در فاصله میان آنها چیزى نخور، چرا که موجب تباهى تن است، مگر نشنیده‏اى‏ که خداوند مى‏فرماید: و آنان (بهشتیان) صبحگاهان و شامگاهان، روزى ویژه خویش‏را دارند.» چگونه غذا بخوریم؟ در روایات معصومین علیهم السلام و فقه اسلامى، تحت عنوان «آداب خوردن و آشامیدن» به‏چگونه خوردن غذا پرداخته که به آنها اشاره مى‏کنیم: 1. شستن دست‏ها قبل از غذا و خشک نکردن با حوله. پیامبر(ص) فرمود: «شستن دست‏ها،پیش از غذا شفاى تن و مایه برکت در روزى است.» 2. در آوردن کفش‏هااز پا هنگام غذا خوردن، رسول خدا(ص) فرمود: «چون غذا نهاده شد،کفش‏هایتان را درآورید، چرا که هم رفتارى است زیبا و هم موجب آسایش بیشتر پاهایتان‏مى‏شود.» 3. نام خدا بردن و بسم الله گفتن، امام على(ع) فرمود: «براى کسى که براى غذاى خود نام خدارا ببرد، ضمانت مى‏کنم که از آن غذا به هیچ درد و رنجى گرفتار نشود.» 4. بعد از گذاشتن نان در سفره منتظر چیز دیگرى نماند. 5. شروع غذا با دعا و شکر الهى. 6. آغاز کردن غذا با نمک 7. با دست راست خوردن، با سه انگشت یا بیشتر وبا دو انگشت نخورد. 8. پاره نکردن نان با کارد و نگذاشتن نان زیر ظروف غذا. 9. آغاز کردن از سبک ترین غذاها، مانند، سوپ، سالاد و... . 10. زیاد نشستن سر سفره و طول دادن غذا خوردن. 11. خوردن غذاى گرم قبل از سرد شدن. 12. پرهیز از خوردن غذاى داغ. 13. پرهیز از فوت کردن در غذاها و نوشیدنى‏ها. 14. کراهت پاک کردن کامل گوشت استخوان. 15. پرهیز از خوردن غذا در حال جنابت. 16. برداشتن لقمه کوچک و جویدن کامل آن. 17. دست کشیدن از غذا قبل از سیر شدن کامل. 18. پرهیز ازخوردن در حال سیرى. 19. پایان بردن غذا با نمک 20. خوردن از قسمت جلوى خود. 21. نگاه نکردن به صورت دیگران در موقع غذا خوردن. خلاصه آنکه غذا و تغذیه نقش موثرى در سلامتى و شادابى جسم و جان دارد و مستقیم و غیرمستقیم بر اخلاق و رفتار آدمى تأثیرگذار است به شرط آن که بدانیم چه غذایى بخوریم؟ چه‏مقدار بخوریم؟ در چه زمانى بخوریم؟ و چگونه بخوریم؟ منبع: اقتباس، تلخيص و تصرف از نشريه حصون، بهار 1387، شماره 15، نويسنده مصطفی آخوندی، صفحه 175.