باطن و ظاهر ما حالات مختلفی می توانند داشته باشند: الف) باطن حقيقي (فطرت): باطن همة انسان ها ابتداً سالم است همة انسان ها فطرتاً دنبال حقيقت مي گردند، خداجو مي باشند و از دورنگي ها فراري‌اند. اما برخي از امور هستند كه باعث مي شوند اين گوهر و آئينه حقيقت نما زنگار بگيرد. از جمله آنها مي توان به موارد زير اشاره كرد: 1. ارتكاب گناهان. 2. توجه به وسوسه هاي شيطان و دوستان شيطان صفت. 3. غفلت از آخرت. 4. توجه به دنياي زودگذر. ب) باطن خوب و ظاهر بد: گاهي انسان نيّت خوبي دارد، اما ظاهر او اين حقيقت را نشان نمي دهد كه لازم است تلاش شود انسان با باطن خويش بر روي رفتار و ظواهرش نيز اثر مثبت بگذارد. به عنوان مثال خانمي كه از صميم قلب خداوند را دوست دارد و به دستورات الهي توجه دارد، اما در ظاهر حريم رفتارهايش را با نامحرم حفظ نكند، مورد تهمت قرار مي گيرد و متدينان تصور مي كنند كه او انسان گنهكاري است. البته اگر انسان با انديشه و تأمل به خدا توجه كند و به آثار و نعمت هاي او دقت كند، نيّت و باطن خوب او بر ظاهرش اثر مي گذارد، به گونه اي كه ظاهر و باطنش يكي مي شود. ج) ظاهر خوب و باطن بد: گاهي انسان ها نيت بدي دارند، ولي طوري وانمود مي كنند كه انگار قصد آنها خوب و خير است. در ظاهر امر به معروف مي كنند، اما هدفشان خورد كردن شخصيت فرد و تحقير او نزد ديگران است، در ظاهر به يتيم و فقير توجه مي كنند، اما در باطن دنبال جلب توجه مردم و عوام فريبي است كه اين امر از قسمت دوم (باطن خوب و ظاهر بد) بسيار بدتر است. مثل منافق، رياكار... حال با توجه به اين مسائل به اصل سؤال مي پردازيم، چه كنيم ظاهر و باطن يكساني داشته باشيم؟ راهكارهاي عملي 1. توجه به ضررهاي اخروي دورويي، دروغ، نفاق و ريا: در روايت داريم كسي كه دورو و دوزبان است، نزد مردم خوب و پشت سرشان بدگويي مي كند، با زباني از آتش محشور مي شود. و بدتر از آن شرمساري نزد خداوند مهربان است. 2. توجه به ضررهاي دنيوي دورويي، دروغ، نفاق و ريا: الف) اين افراد بخاطر اينكه پيوسته دنبال منافع خود هستند، به ديگران توجه نمي كنند و حق ديگران را رعايت نمي كنند، به همين خاطر در درازمدت مورد تنفر افراد و حتي نزديكان خود مي شوند. ب) بيماري هاي جسمي و روحي: اين افراد هيچ گاه به آرزوهاي طولاني خود نمي رسند، هميشه در درون خود احساس كوچكي و حقارت مي كنند، هميشه از پيشرفت ديگران ناراحت اند و غم و غصه مي خورند و آرامش رواني خود را از دست مي دهند. از سوي ديگر آنها اگر به همه دروغ بگويند و همه را فريب دهند، نمي توانند وجدان و فطرت خود را فريب دهند. پس هميشه در درونش بين دروغ ها، نفاق ها و وجدانش تعارض و جنگ است و پيوسته مورد ملامت وجدان خود مي شود. به همين خاطر هميشه دچار مشكلات جسماني و مشكلات روان تني (مثل زخم معده، سردرد و...) مي شوند. 3. دوستان سالم: اگر انسان با افرادي دوست شود كه ظاهر و باطن يكساني دارند، پيوسته تشويق مي شود كه با صفات او همانندسازي كنند و از نصيحت ها و خيرخواهي هاي دوستان نيز كمك مي گيرند. 4. دوري از دوستان ناسالم و مجالس گناه: دوستان ناسالم انسان را در دور شدن از ظاهر و باطن يكسان تشويق مي كنند و تلاش مي كنند براي اهداف شهواني خود رياكاري كنند، دروغ بگويند و ما را همرنگ خود كنند. 5. توجه به آثار مثبت صداقت و اخلاص: الف) محبوب خداوند و خلق خدا شدن ب) زياد شدن دوستان ج) دور شدن افراد بد از انسان د) آرامش رواني بخاطر توجه به خدا و عدم فزون خواهي 6. غفلت زدايي: ما بايد با توجه به موعظه، سخنراني هاي مذهبي مطالعة كتب اخلاقي و همنشيني با صالحان غفلت زدايي كنيم، اين حالت تذكر باعث مي شود كه ما هميشه در حال بيداري باشيم و وسوسه هاي شيطان در ما اثر نگذارد، البته اين كارها بايد كم و هميشگي باشد (نه تندروي و نه كندروي). 7. طمع نداشتن به مال مردم و قناعت كردن به داشته خود. 8. رضايت خدا را بر رضايت خلق او ترجيح بدهيم. 9. دعا و توسل: از خدا و ائمه ـ عليهم السّلام ـ بخواهيم كه ما را در راه رسيدن به مال و غلبه بر شيطان و هواي نفس كمك كند. 10. توجه به كرامت و فضيلتي كه خداوند به انسان بخشيد و بر او عزت داده، در روايت داريم كسي كه نفس او نزد خودش خوار شد و در خود احساس بي شخصيتي كرد از شرّ او ايمن نباشيد. 11. خودشناسي: امام علي(ع) مي فرمايد « معرفه النفس انفع المعارف؛ شناخت خويشتن، سود مندترين منافع است.» انسان اگر خود واقعي و پاك خود را بشناسد، به مرحله اي مي رسد كه ظاهر و باطنش يكي مي شود، و اصلاً دوست نمي دارد كه دورو باشد.