رابطه اقتصادی با رابطه دوستانه چه تفاوتی دارد؟

از منظر علوم انسانى رایج ، رابطه اقتصادى بر اساس سود و منفعت و رابطه دوستانه مبتنى بر کشش جمعى انسانهاست . توضیح اینکه : فعالیتهاى اقتصادى در محیط اجتماعى و در ارتباط با دیگران انجام مى شود و موجب برقرارى رابطه اى میان فرد و دیگران مى گردد که به آن رابطه اقتصادى مى گویند مانند رابطه کارگران با یکدیگر در محیط کار یا رابطه کارگران با مدیر کارخانه . رابطه اقتصادى با رابطه دوستانه دو تفاوت اساسى دارد : . 1 در رابطه اقتصادى افراد با هدف تولید کالا و خدمات یا مبادله آنها با هم رابطه برقرار مى کنند ولى در رابطه دوستانه این اهداف مورد نظر نمى باشد . . 2 در روابط اقتصادى افراد با یکدیگر بر اساس سود و منفعت رابطه برقرار مى کنند ولى در رابطه دوستانه حسابگریهاى مادى نقشى ندارد . در عین حال اگر بخواهیم از منظرى دقیق تر و با توجه به آموزه ها و ارزشهاى غنى اسلامى به بررسى رابطه اقتصادى با رابطه دوستانه بپردازیم ، آنچه به صورت اجمالى مى‌توان به صورت صریح درباره رابطه برادرى اسلامى و اقتصاد بیان کرد اضافه بر حقوق مالى واجبى که بر عهده هر مسلمان است مواردى است که به آن اشاره مى‌کنیم . 1 ) برآوردن حاجت دیگرى : اسلام براى برطرف کردن نیازهاى دیگران اهمیت خاصى قائل شده است تا آنجا که ثواب آن را بیش از اعتکاف یک ماه در مسجدالحرام قرار داده است . و با بیان‌هاى گوناگون این وظیفه خطیر را به آنان گوشزد مى‌کند چرا که شکرگذارى از نعمتى را استفاده صحیح از آن و بخشش آن به نیازمندان مى‌داند ، چنانچه امام على ( ع ) مى‌فرمایند : مومن نمى‌تواند سیر باشد درحالیکه برادر او گرسنه است . و یا اینکه مسلمان نیست کسى که صبح کند درحالى که براى حل مشکل دیگران اهتمام نداشته باشد . فلذا آنچه در اسلام مطرح است علاوه بر رعایت اخلاق ، پشتوانه بودن نسبت به هم و کمک به حل گرفتارى‌هاى دیگران مى‌باشد تا دیگر هیچ ظلمى واقع نشود . 2 ) مواسات با نیازمندان : در حدیثى از امام صادق ( ع ) آمده است که سزاوار است مسلمانان نسبت به هم عطوفت داشته باشند و با نیازمندان مواسات داشته باشند که با برقرار شدن اصل مواسات و هم پشتى اقتصادى و معیشیتى روحیه برادرى در میان آنها استحکام مى‌یابد . درجایى دیگر حق مسلمان را بر برادرش این مى‌داند که اگر برادرش گرسنه بود سیر نخورد ، اگر تشنه بود سیراب نشود و اگر جامه و لباس نداشت جامه زیادى نپوشد . تا بتوانند سختى‌هاى او را درک کند و در حل مشکلات او را یارى رساند چنانچه امام على ( ع ) مى‌فرماید : دین سامان نمى یابد مگر با انصاف در برخورد و شریک کردن برادران در مال خود . 3 ) ایثار مالى مقدم کردن برادر بر خود و کمک براى حل مشکلات مالى دیگران تا در سایه آن فقر و بیچارگى ازبین برود و هر فرد خوشحالى خود را در خوشبختى دیگران جستجو کند تا جائى که حتى هزینه زندگى یکدیگر را تامین کنند . اینجاست که در تعالیم دینى احتکار و ربا منع شده است و کمترین حق مومن بر برادرش این دانسته شده است که چیزى را او بدان بیشتر نیازمند است نزد خود نگاه ندارد . تا براساس آن جامعه به سوى کمال خود رهنمون گردد و با شکر نعمت ها ، نعمت فزونى یابد و زمین و آسمان برکاتش را برما ارزانى دارد . آثار اقتصادى برادرى اسلامى 1 - رشد و توسعه : از آنجا که برادرى پایه و اساس سرمایه اجتماعى است و این سرمایه به عنوان ثروت مولد جمعى و پنهانى مکمل سرمایه‌هاى فیزیکى است ، پس با حاکم شدن آن در کنش‌هاى اجتماعى تنش‌ها کاسته مى‌شود و انسجام و وحدت اجتماعى شکل تازه‌اى مى‌گیرد که در این حالت هزینه مدیریتى کاهش مى‌یابد فلذا زمان و سرمایه بیشتر به فعالیت‌هاى اصلى و پر بازده سوق پیدا مى‌کند و با استحکام و پایدارى بیشترى مى‌توان رو به رشد و توسعه همه جانبه گام برداشت . با حاکم شدن روحیه برادرى مشارکت و تعاون ، مساوات ، اعتماد و امنیت معنا پیدا مى‌کنند که پایه و اساس رشد و توسعه اقتصادى اند . از سوى دیگر با حاکم شدن برادرى آنچه بیش از سود و منفعت فردى حائز اهمیت است ، منفعت جمعى و حاکم شدن سعادت و خوشبختى در جامعه است که در پرتوى آن منفعت فرد نیز افزایش مى‌یابد و سبب مى‌شود که جامعه با سرعت بیشترى به سوى رشد و توسعه همه جانبه گام بردارد . . . برادرى اضافه بر اثرات ساختارگرایانه بر جامعه و فراهم کردن زمینه‌هاى لازم اجتماعى براى رشد و توسعه مى‌تواند مشکلات سرمایه‌اى طرح‌هاى اجتماعى را با کمترین هزینه حل نماید و سرمایه‌هاى مادى مورد نیاز آنها را تامین کند . چنانچه در اسلام قرض‌الحسنه ، مشارکت و دیگر عقود اسلامى مطرح مى‌گردد که متناسب با فعالیتهاى اقتصادى سود افراد تعیین مى‌شود و بار مالى اضافى ناشى از بهره در آن جایگاهى ندارد . 2 - عدالت و رفع فقر : اسلام براساس روحیه برادرى جامعه را ترسیم مى‌کند که براساس آموزه‌هاى آن تمامى مردم براى اقامه قسط و عدالت کوشش نمایند . چرا که با حاکم شدن روحیه ایثار و خیرخواهى دیگر حسد ، حرص و خودخواهى جایى در میان روابط بین افراد نخواهد داشت و با توزیع مجدد درآمدها از طریق حقوق مالى واجب و مستحبى کاهش فاصله طبقاتى امکان پذیر مى‌گردد . چرا که در نظام برخواسته از برادرى و نوع دوستى ، مصرف به خودى خود هدف نمى باشد بلکه ابزارى براى رشد و تکامل است که در حد کفاف مورد توجه قرار مى‌گیرد . فلذاست که فردى هنگامى که خود را در برابر محرومان و فقرا مسئول بداند سعى در برطرف کردن نیازهاى آنان به طرق مختلف مى‌نماید و هر فردى از استفاده دیگران از نعم الهى خشنود شده چرا که رفع فقر را سبب بهره مندى بیشتر از مواهب الهى مى‌داند . ژاک آتالى مى‌نویسد : برادرى مفهومى انسانى به ابدیت مى‌دهد و براى هر نسلى فرصتى فراهم مى‌آورد که خوشبختى خود را در خوشبختى دیگرى بجوید و براى دیگرى دنیایى بهتر از آنچه خود دریافت کرده باقى بگذارد . برادرى سبب مى‌شود که فرد با تصویر دیگرى از زندگى ، سعادت خود را سعادت دیگرى بداند آنچنانکه منفعت کسى که از تلفن برخوردار است در اینست که افراد بیشترى تلفن داشته باشند چرا که در اینصورت منفعتى که نصیب او مى‌شود ، بیشتر خواهد بود . فلذا با حاکم شدن برادرى هر فرد براى اینکه از زندگى خود لذت ببرد خواهان رفع فقر و فلاکت مى‌باشد که این بدون توزیع مجدد درآمدها و برقرارى عدالت امکان پذیر نمى باشد . 3 - افزایش درآمد ملى : یک نمونه برادرى که قرآن از آن بعنوان برادرى منفى یاد مى‌کند برادرى مبذرین و شیاطین است که سبب از بین رفتن منابع لازم مى‌گردد که این خود سبب عدم کارایى مى‌باشد . از سوى دیگر در تابع مصرف کل جامعه اسلامى طبق تعالیم اسلامى ، مصرف مستقل از درآمد ملى است و در حد کفاف مى‌باشد و متناسب با هر فرد تغییر مى‌کند . با حاکم شدن روحیه برادرى دیگر منابع به صورت غیربهینه هدر نمى‌رود بلکه باتوجه به نیازها مصرف مى‌شود . حاکم شدن روحیه نوع دوستى و عدم تمامیت خواهى و خیرخواهى سبب گسترش امنیت در جامعه مى‌شود که این خود تاثیر شگرفى بر رشد سرمایه گذارى و در نتیجه افزایش درآمد ملى دارد . از سویى شاخص‌هاى برادرى داراى اثرات غیر مستقیم زیادى بر افزایش تولید و درآمد و کاهش هزینه‌ها دارد . سرمایه اجتماعى بعنوان یک دارائى جمعى که تحت مالکیت فرد نمى‌باشد بلکه از همراهى و همدلى آنها با یکدیگر بدست مى‌آید زمینه ساز استفاده بهینه از سرمایه‌هاى انسانى و فیزیکى و در نتیجه افزایش بازدهى آنها مى‌شود که این خود سبب بالفعل شدن توانایى‌هاى بالقوه جامعه و افزایش درآمد ملى مى‌گردد . 4 - اشتغال : یکى از آثار برادرى ، تلاش در رفع نیازهاى دیگران است . چه بسا بتوان با سرمایه‌هاى کوچک اشتغال ایجاد نمود و با آموزش و بالابردن سطح معلومات زمینه‌هاى مناسب براى کارآفرینى را ایجاد نمود . از سویى ممکن است افراد خود توانایى براى ایجاد اشتغال داشته باشند که با بدست آوردن سرمایه‌هاى مورد نیاز خود آن طرح‌ها ایجاد گردد . نه اینکه با حاکم شدن ربا در جامعه بسیارى از طرح‌ها فاقد توجیه اقتصادى باشند که در این صورت بسیارى از افراد با استعداد از کار باز بمانند . سرمایه اجتماعى بعنوان یک منبع غیررسمى مى‌تواند بسیارى از ضعفهاى دولت را در تامین مالى صنایع و ایجاد اشتغال جبران کند چنانکه دکتر محمد یونس در بنگلادش با تاسیس بانک {L= GRAMEEN =L} براى تامین مالى کشاورزان فقیر توانست نقش تاثیرگذارى بر رشد و اشتغال در مناطق محروم داشته باشد . باید توجه داشت با وجود فقر وام گیران در حدود % 98 وامها باز پرداخت شدند در حالیکه چیزى جز اعتماد که برخاسته از روحیه برادرى است باتوجه به حداقل شرایط ضمانتى در ادامه کار این بانک تاثیر نداشته است . 5 - رفاه : مکاتب مختلف به طرق گوناگون خواهان حاکم شدن رفاه و خوشبختى در جامعه‌اند در حالیکه غافلند که مى‌توانند با حاکم کردن روحیه برادرى در جامعه رفاه را با کمترین هزینه در جامعه ایجاد نمایند . چرا که در این حال هر فردى بفکر رفاه و خوشبختى دیگرى است . چرا که سعادت خود را در گرو سعادت دیگرى مى‌داند و خود آنان در پى ایجاد آن بوسیله طرح‌هاى اجتماعى عام المنفعه مى‌باشند همچنانکه در اسلام سنت وقف براساس روحیه برابرى و برادرى شکل گرفته است تا افراد با کمترین هزینه منافع جمعى را بیشینه نمایند و لذت بهره مندى را به همدیگر بچشانند . آنچه در اسلام بعنوان شاخص‌هاى برادرى بدان تاکید شده است امورى است که انسانها را براى تحقق جامعه آرمانى خالى از هرگونه زشتى یارى مى‌دهد تا در پرتو آن زندگى دنیایى را به بهترین وجه تجربه نمایند . برادرى در تعالیم اسلام در یک کلام خلاصه مى‌شود و آن پسندیدن هر آنچه براى خود مى‌خواهیم براى دیگران تا بهشت در زمین ترسیم گردد . آنچه در ادبیات امروز اقتصادى بعنوان سرمایه اجتماعى مطرح است خود برگرفته از همین تعالیم است که مشترک تمامى ادیان آسمانى است از این رو است که برادرى را هدفى براى تمدن و نه حالتى از طبیعت مى‌دانند که باید براساس آن قوانین حاکم بر بازار نیز تغییر یافته و به رشد و سعادت انسانها توجه نماید . با حاکم شدن روحیه برادرى دیگر شاهد قتل و عام ، عقب ماندگى و کمبودها نخواهیم بود چرا که با عقب ماندگى گروهى ، خود را از سعادت دور مى‌بینیم . پس مى‌توان گفت تنها راه برون رفت از مشکلات پیش روى بشر ایجاد انگیزه برادرى میان افراد و ملتها مى‌باشد تا خودخواهى‌ها و ظلم از جهان محو شود و همگان به سعادت دنیوى و اخروى رهنمون گردند تا با لذت بردن دیگران اززندگیشان خود نیز زندگى بهترى را تجربه کنند . ( برگرفته شده از : برادرى و شاخص هاى آن ازدیدگاه اسلام ، سیدباقر حکیمى ، پژوهشکده باقرالعلوم ( ع ) ) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه