در پاسخ، نکاتی تقدیم می شود: یک. بی شک، همه ثواب ها و فضیلت هایی که از طریق روایات، برای احکام عملی، مطرح شده، فلسفه و حکمت هایی دارد که ممکن است در روایات به همه آنها اشاره نشده باشد و درک آنها نیز از حیطه عقل، خارج باشد. فضیلت صف اول و افضل بودن ایستادن، سمت راست امام جماعت نیز از همین سنخ است که از طریق عقل نمی توانیم به فلسفه و حکمت واقعی آن پی ببریم. همین که در روایات دینی به فضیلت و ثواب خاص آن اشاره شده می بایست تعبداً بپذیریم زیرا این توصیه قطعاً فلسفه و حکمتی خاص دارد که اهل بیت (علیهم السلام) از طریق ارتباط با منبع لایزال علم و حکمت الهی آن را کسب کرده اند.

دو. در بیان فضیلت و ثواب ایستادن، سمت راست امام جماعت روایاتی ذکر شده: امام علی(علیه السلام) می‌­فرماید: «بهترین صف‌‌ها صف اول است که فرشتگان در این صف حضور دارند و بهترین نقاط، صف اول، نقاطی است که در سمت راست امام جماعت قرار می‌­گیرد.»(1) نیز از امام صادق(علیه السلام) منقول است: «هرکس چهل روز در سمت راست امام جماعت نماز بخواند، وارد بهشت خواهد شد.»(2) روایات فوق در جایی است که تعداد مأمومان بیش از یک نفر بوده که در پشت سر امام قرار می‌­گیرند. همچنین، در خصوص علت افضل بودن ایستادن سمت راست امام جماعت، طبق روایتی، از حضرت امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که روزی شخصی به نام احمد بن رباط در باره چرایی ایستادن مأموم سمت راست امام پرسیدند: حضرت فرمودند: «زیرا متبوع (امام جماعت) جلو او قرار دارد و اطاعت از فرد جلو حقی است متعلق به او و از طرفی حق تعالی مطیعین را اصحاب یمین(راست) و اهل نجات قرار داده است لذا به خاطر این علت، ماموم در سمت راست امام می ایستد و نه چپ او.»(3) بنظر می رسد این روایت در جایی است که دو نفر برای نماز جماعت باشند، چه بسا در شرایطی که تعداد مأمومین به قدری زیاد است که چنین امکانی میسور نیست، چنین استحبابی مورد تأکید نباشد.

سه. همچنین بعید نیست، علت تأکید و بیان افضل بودن صف اول و سمت راست امام جماعت، برای این بوده تا مؤمنین با اشتیاق بیشتری برای حضور در مسجد، لبیک گفتن به دعوت خداوند (حَیَّ عَلیَ الصَّلوَة) و آماده شدن برای نماز شتاب کنند و زودتر از کار و کسب دنیا دل بکنند. برنامه ای تربیتی و سلوکی برای تمرین سبقت گرفتن از یکدیگر در کارهای خیر(4)؛ سبقت گرفتن به سوی مغفرت و رضوان الهی(5) و مسابقه ای برای قرار گرفتن در زمره «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ. أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ.(6)

بر این اساس، بی شک؛ اصل فضیلت و اجر و ثواب نماز جماعت که طبق روایات اگر تعداد مأموین از ده نفر بیشتر باشد قابل شمارش و احصاء نیست،(7) برای همه مأمومین ثابت است. و قطعاً از آنجاییکه نیت مؤمن(8) و سعی و تلاش او(9) در وهله اول نزد خدای متعال ارزش و فضیلت بالایی دارد، از این رو با توجه به محدود بودن امکان ایستادن مأمومین سمت راست امام جماعت، خصوصاً در نمازهای جماعت بزرگ و اماکنی که محدودیت فضا دارند، قطعاً نیت و تلاش همه کسانیکه در دل، مشتاق فضیلت مذکور هستند مورد محاسبه قرار می گیرد و گرچه بسیاری عملاً موفق به این فضیلت نشوند اما خداوند، اجر و پاداش کامل را به آنها نیز عطا می کند. بنابراین بسا کسانیکه در سمت چپ امام ایستاده اند یا در صفوف بعدی نماز جماعت باشند اما خداوند، تفضّلاً پاداش صف اول و سمت راست امام جماعت را در پرونده اعمالشان ثبت خواهد کرد.