1برخی از آیات مورد نظربا توضیح و تفسیر آنها چنین است : 1- أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّیْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کانَ مَشْهُوداً (اسراء-78) نماز را از زوال خورشید تا نهایت تاریکى شب (نیمه شب) برپا دار، و همچنین قرآن فجر (نماز صبح) را، چرا که قرآن فجر مورد مشاهده (فرشتگان شب و روز) است.دلوک شمس به معنى زوال آفتاب از دائره نصف النهار است که وقت ظهر مى باشد، و در اصل از ماده دلک به معنى مالیدن گرفته شده، چرا که انسان در آن موقع بر اثر شدت تابش آفتاب چشم خود را میمالد، و یا از دلک به معنى متمایل شدن است چرا که خورشید در این موقع از دائره نصف النهار به سمت مغرب متمایل مى شود و یا اینکه انسان، دست خود را در مقابل آفتاب حائل مى کند، گویى نور آن را از چشم خود کنار مى زند و متمایل میسازد.به هر حال در روایتى که از منابع اهل بیت ع به ما رسیده دلوک به همین معنى زوال خورشید تفسیر شده است، در روایتى از امام صادق ع مى خوانیم که عبید بن زراره از تفسیر همین آیه از امام، ع سؤال کرد امام فرمود: خداوند چهار نماز بر مسلمانان واجب کرده است که آغاز آن وقت زوال شمس (ظهر) و پایان آن نیمه شب است .در روایت دیگرى از امام باقر ع در تفسیر همین آیه هنگامى که زراره محدث بزرگ شیعه از آن سؤال کرد چنین فرمود:دلوکها زوالها، غسق اللیل الى نصف اللیل، ذلک اربع صلوات وضعهن رسول اللَّه (ص) و وقتهن للناس و قرآن الفجر صلاة الغداة:دلوک شمس به معنى زوال آن (از دائره نصف النهار) است، و غسق اللیل به معنى نیمه شب است، این چهار نماز است که پیامبر ص آنها را براى مردم قرار داد و توقیت نمود، و قرآن الفجر اشاره به نماز صبح است .البته بعضى از مفسران، احتمالات دیگرى در معنى دلوک داده اند که قابل ملاحظه نیست.و اما غسق اللیل با توجه به اینکه غسق شدت ظلمت است، و تاریکى شب در نیمه شب از هر وقت متراکم تر مى باشد این کلمه روى هم رفته نیمه شب را مى رساند.قرآن به معنى چیزى است که قرائت مى شود و قرآن فجر روى هم رفته اشاره به نماز فجر است.به همین دلیل آیه فوق از آیاتى است که اشاره اجمالى به وقت نمازهاى پنجگانه مى کند، و با انضمام به سایر آیات قرآن در زمینه وقت نماز است، و روایات فراوانى که در این رابطه وارد شده، وقت نمازهاى پنجگانه دقیقا مشخص مى شود.البته توجه به این نکته لازم است که بعضى از آیات قرآن تنها اشاره به یک نماز کرده، مانند حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى (بقره- 238)که نماز وسطى طبق تفسیر صحیح همان نماز ظهر است.و گاهى اشاره به وقت سه نماز از نمازهاى پنجگانه کرده، مانند وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ (هود- 114) که طرف النهار اشاره به نماز صبح و مغرب و زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ اشاره به نماز عشا است.و گاهى اوقات هر پنج نماز را اجمالا بیان مى کند، مانند آیه مورد بحث (شرح بیشتر در این زمینه را در جلد نهم تفسیر نمونه ذیل آیه 114 سوره هود صفحه 265 به بعد بیان کرده ایم).تفسیر نمونه، ج 12، ص: 2222- وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْرى لِلذَّاکِرِینَ (114) وَ اصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ (هود-114)نماز را در دو طرف روز و اوائل شب برپا دار، چرا که حسنات، سیئات (و آثار آنها را) بر طرف مى سازند، این تذکرى است براى آنها که اهل تذکرند.در این آیات، انگشت روى دو دستور از مهمترین دستورات اسلامى که در واقع روح ایمان و پایه اسلام است گذارده شده:نخست فرمان به اقامه نماز داده مى گوید: نماز را در دو طرف روز، و در اوائل شب بر پا دار (و اقم الصلاة طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ).ظاهر تعبیر طرفى النهار (دو طرف روز) این است که نماز صبح و مغرب را بیان مى کند، که در دو طرف روز قرار گرفته و زلف که جمع زلفه به معنى نزدیکى است به قسمتهاى آغاز شب که نزدیک به روز است گفته مى شود بنا بر این منطبق بر نماز عشا مى گردد.همین تفسیر در روایات ائمه اهل بیت ع نیز وارد شده که آیه فوق اشاره به سه نماز (صبح و مغرب و عشا) است.در اینجا این سؤال پیش مى آید که چرا از نمازهاى پنجگانه تنها در اینجا اشاره به سه نماز صبح و مغرب و عشا شده و از نماز ظهر و عصر سخن به میان نیامده است.پیچیده بودن پاسخ این سؤال سبب شده است که بعضى از مفسران طَرَفَیِ النَّهارِ را آن چنان وسیع بگیرند که هم نماز صبح و هم ظهر و عصر و هم مغرب را شامل شود و با تعبیر به زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ که اشاره به نماز عشا است همه نمازهاى پنجگانه را در بر مى گیرد.ولى انصاف این است که طَرَفَیِ النَّهارِ تاب چنین تفسیرى را ندارد مخصوصا با توجه به اینکه مسلمانان صدر اول مقید بودند که نماز ظهر را در اول وقت و نماز عصر را حدود نیمه وقت (میان ظهر و غروب آفتاب) انجام دهند.تنها چیزى که مى توان اینجا گفت این است که در آیات قرآن گاهى هر پنج نماز ذکر شده مانند اقم الصلاة لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّیْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ (اسراء- 78) و گاهى سه نماز مانند آیه مورد بحث و گاهى تنها یک نماز ذکر شده است، مانند حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِینَ (بقره- 238).بنا بر این لزومى ندارد که در هر مورد هر پنج نماز با یکدیگر ذکر شود بخصوص اینکه گاهى مناسبات ایجاب مى کند که تنها روى نماز ظهر (صلاة وسطى) به خاطر اهمیتش تکیه شود، و گاهى روى نماز صبح و مغرب و عشا که گاهى بخاطر خستگى و یا خواب ممکن است در معرض فراموشى قرار گیرد.تفسیر نمونه، ج 9، ص: 266