قبل از پاسخ به سوال مطرح شده به این نکته باید توجه داشت که استناد مطلب و نظری به قرآن کریم می بایست مستند وبا ذکر آیه و مدرک باشد و مجرد ادعا چیزی را ثابت نمی نماید .اما آنچه که به نظر می رسد منشاء این سوال است مربوط به آیه ۵۰ از سوره احزاب است که در آن اشاره به موضوع کسانی است که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می توانست با آنان ازدواج نماید.

قبل از پاسخ به سوال مطرح شده به این نکته باید توجه داشت که استناد مطلب و نظری به قرآن کریم می بایست مستند وبا ذکر آیه و مدرک باشد و مجرد ادعا چیزی را ثابت نمی نماید .اما آنچه که به نظر می رسد منشاء این سوال است مربوط به آیه 50 از سوره احزاب است که در آن اشاره به موضوع کسانی است که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می توانست با آنان ازدواج نماید. در پاسخ ابتدا به متن زیر که تفسیر آیه 50 احزاب از تفسیر نمونه می باشد توجه نمایید و بعد به نکاتی که ما ذکر خواهیم نمود.متن تفسیر:تفسیر نمونه، ج 17، ص: 375سوره الأحزاب (33): آیه 50 :یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَحْلَلْنا لَکَ أَزْواجَکَ اللاَّتِی آتَیْتَ أُجُورَهُنَّ وَ ما مَلَکَتْ یَمِینُکَ مِمَّا أَفاءَ اللَّهُ عَلَیْکَ وَ بَناتِ عَمِّکَ وَ بَناتِ عَمَّاتِکَ وَ بَناتِ خالِکَ وَ بَناتِ خالاتِکَ اللاَّتِی هاجَرْنَ مَعَکَ وَ امْرَأَةً مُؤْمِنَةً إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَها لِلنَّبِیِّ إِنْ أَرادَ النَّبِیُّ أَنْ یَسْتَنْکِحَها خالِصَةً لَکَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِینَ قَدْ عَلِمْنا ما فَرَضْنا عَلَیْهِمْ فِی أَزْواجِهِمْ وَ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ لِکَیْلا یَکُونَ عَلَیْکَ حَرَجٌ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً ترجمه:اى پیامبر! ما همسران تو را که مهرشان را پرداخته اى براى تو حلال کردیم، و همچنین کنیزانى که از طریق غنائمى که خدا به تو بخشیده است مالک شده اى و دختران عموى تو، و دختران عمه ها، و دختران دایى تو و دختران خاله ها که با تو مهاجرت کردند، هر گاه زن با ایمانى خود را به پیامبر ببخشد (و مهرى براى خود قائل نشود) چنانچه پیامبر بخواهد مى تواند با او ازدواج کند، اما چنین ازدواجى تنها براى تو مجاز است نه سایر مؤمنان، ما مى دانیم براى آنها در مورد همسرانشان و کنیزانشان چه حکمى مقرر داشته ایم (و مصالح آنها چه ایجاب مى کند) این به خاطر آن است که مشکلى (در اداى رسالت) بر تو نبوده باشد، و خداوند آمرزنده و مهربان است.تفسیر نمونه، ج 17، ص: 376تفسیر:بعد از ذکر پاره اى از احکام مربوط به طلاق دادن زنان در آیه قبل، در اینجا روى سخن را به شخص پیامبر ص کرده، و موارد هفتگانه اى را که ازدواج با آنها براى پیامبر مجاز بوده شرح مى دهد:1- نخست مى گوید: اى پیامبر! ما همسران تو را که مهر آنها را پرداخته اى براى تو حلال کردیم (یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَحْلَلْنا لَکَ أَزْواجَکَ اللَّاتِی آتَیْتَ أُجُورَهُنَّ).منظور از این زنان به قرینه جمله هاى بعد زنانى هستند که با پیامبر ص رابطه خویشاوندى نداشتند و با او ازدواج کردند، و شاید مساله پرداختن مهریه نیز به خاطر همین باشد، زیرا مرسوم بوده است که به هنگام ازدواج با غیر خویشاوندان مهریه را نقدا پرداخت مى کردند، بعلاوه تعجیل در پرداختن مهر، مخصوصا در موردى که همسر نیاز به آن داشته باشد، بهتر است، ولى به هر حال این کار جزء واجبات نیست، و با توافق طرفین ممکن است مهر به صورت ذمه در عهده زوج کلا یا بعضا بماند.2- کنیزانى را که از طریق غنائم و انفال، خدا به تو بخشیده است (وَ ما مَلَکَتْ یَمِینُکَ مِمَّا أَفاءَ اللَّهُ عَلَیْکَ).در اینکه آیا این حکم در مورد کدامیک از همسران پیامبر ص مصداق داشته؟ بعضى از مفسران گفته اند: یکى از زنان پیامبر ص به نام ماریه قبطیه از غنائم و دو همسر دیگر بنام صفیه و جویریه از انفال بود که پیامبر ص آنها را از قید بردگى آزاد کرد و به همسرى خود پذیرفت، و این خود جزئى از برنامه کلى اسلام براى آزادى تدریجى بردگان و باز گرداندن شخصیت انسانى به آنها بوده است.3- دختران عموى تو و دختران عمه ها و دختران دایى تو و دختران خاله هایى که با تو مهاجرت کرده اند اینها نیز بر تو حلالند (وَ بَناتِ عَمِّکَ وَ بَناتِ عَمَّاتِکَ وَ بَناتِ خالِکَ وَ بَناتِ خالاتِکَ اللَّاتِی هاجَرْنَ مَعَکَ).به این ترتیب از میان تمام بستگان تنها ازدواج با دختر عموها و عمه ها و دختر دائیها و دختر خاله ها با قید اینکه با پیامبر ص مهاجرت کرده باشند مجاز و مشروع بوده است.انحصار در این چهار گروه روشن است، ولى قید مهاجرت بخاطر آنست که در آن روز هجرت دلیل بر ایمان بوده، و عدم مهاجرت دلیل بر کفر و یا به خاطر این است که هجرت امتیاز بیشترى به آنها مى دهد و هدف در آیه بیان زنان با شخصیت و با فضیلت است که مناسب همسرى پیامبر ص مى باشند.در اینکه آیا این مورد چهارگانه که به صورت حکم کلى در آیه ذکر تفسیر نمونه، ج 17، ص: 378شده مصداق خارجى در میان همسران پیامبر ص داشته یا نه؟ تنها موردى را که براى آن مى توان ذکر کرد ازدواج پیامبر ص با زینب بنت جحش است که داستان پر ماجراى او در همین سوره گذشت زیرا زینب دختر عمه پیغمبر ص بود، و جحش همسر عمه او محسوب مى شد «1».4- هر گاه زن با ایمانى خود را به پیامبر ببخشد (و هیچگونه مهرى براى خود قائل نشود) اگر پیامبر بخواهد مى تواند با او ازدواج کند (وَ امْرَأَةً مُؤْمِنَةً إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَها لِلنَّبِیِّ إِنْ أَرادَ النَّبِیُّ أَنْ یَسْتَنْکِحَها).اما چنین ازدواجى تنها براى تو مجاز است نه بر سایر مؤمنان (خالِصَةً لَکَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِینَ).ما مى دانیم براى آنها در مورد همسران و کنیزانشان چه حکمى مقرر داریم و مصالح آنها چه ایجاب مى کرده است؟ (قَدْ عَلِمْنا ما فَرَضْنا عَلَیْهِمْ فِی أَزْواجِهِمْ وَ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ).بنا براین اگر در مسائل مربوط به ازدواج براى آنها در بعضى موارد محدودیتى قائل شده ایم روى مصالحى بوده است که در زندگى آنها و تو حاکم بوده، و هیچیک از این احکام و مقررات بى حساب نیست.سپس مى افزاید: این به خاطر آنست که مشکل و حرجى (در اداى رسالت) بر تو نبوده باشد و بتوانى در انجام این وظیفه مسئلیتهاى خود را ادا کنى __________________________________________________.تفسیر نمونه، ج 17، ص: 379(لِکَیْلا یَکُونَ عَلَیْکَ حَرَجٌ).و خداوند آمرزنده و رحیم است (وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً).در مورد گروه اخیر (زنان بدون مهر) به نکات زیر باید توجه داشت:1- بدون شک اجازه گرفتن همسر بدون مهر از مختصات پیامبر ص بود و آیه نیز صراحت در این مساله دارد، و به همین جهت از مسلمات فقه اسلام است، بنا بر این هیچکس حق ندارد همسرى را بدون مهر (کم باشد یا زیاد) ازدواج کند، حتى اگر نام مهر به هنگام اجراى صیغه عقد برده نشود، و قرینه تعیین کننده اى نیز در کار نباشد، باید مهر المثل پرداخت، منظور از مهر المثل مهریه اى است که زنانى با شرائط و خصوصیات او معمولا براى خود قرار مى دهند.2- در اینکه آیا این حکم کلى در مورد پیامبر ص مصداقى پیدا کرده یا نه؟ در میان مفسران گفتگو است.بعضى همچون ابن عباس و برخى دیگر از مفسران معتقدند که پیامبر ص با هیچ زنى به این کیفیت ازدواج نکرد، بنا بر این حکم بالا فقط یک اجازه کلى براى پیامبر ص بود که هرگز عملا مورد استفاده قرار نگرفت.در حالى که بعضى دیگر نام سه یا چهار زن از همسران پیامبر ص را برده اند که بدون مهر به ازدواج آن حضرت در آمدند، میمونه دختر حارث و زینب دختر خزیمه که از طایفه انصار بود، و زنى از بنى اسد به نام ام شریک دختر جابر و خوله دختر حکیم بوده است.از جمله در بعضى از روایات آمده است هنگامى که خوله خود را به پیامبر ص بخشید صداى اعتراض عایشه بلند شد و گفت: ما بال تفسیر نمونه، ج 17، ص: 380النساء یبذلن انفسهن بلا مهر؟!: چرا بعضى از زنان بدون مهر خود را در اختیار ازدواج مى گذارند؟! و در این هنگام آیه فوق نازل شد، ولى عایشه رو به سوى پیامبر ص کرد و گفت: من مى بینم خداوند مقصود تو را به سرعت انجام مى دهد (و این یک نوع تعریض بر پیامبر ص بود) اما پیامبر ص فرمود:و انک ان اطعت اللَّه سارع فى هواک!:تو نیز اگر اطاعت خدا کنى مقصودت را به سرعت انجام مى دهد! «1».بدون شک اینگونه زنان تنها خواهان کسب افتخار معنوى بودند که از طریق ازدواج با پیامبر ص براى آنها حاصل مى شد، لذا بدون هیچگونه مهرى آماده همسرى با او شدند، ولى همانگونه که گفتیم وجود چنین مصداقى براى حکم بالا از نظر تاریخى مسلم نیست، آنچه مسلم است اینست که خداوند چنین اجازه اى را به پیامبر ص داده بود، به خاطر فلسفه اى که بعدا به آن اشاره مى شود.3- از این آیه به خوبى استفاده مى شود که اجراى صیغه ازدواج با لفظ هبه تنها مخصوص پیامبر ص بوده، و هیچ فرد دیگرى نمى تواند با چنین لفظى عقد ازدواج را اجرا کند، ولى اگر اجراى عقد با لفظ ازدواج و نکاح انجام گیرد جائز است هر چند نامى از مهر برده نشود، زیرا همانگونه که گفتیم در صورت عدم ذکر مهر باید مهر المثل پرداخت (در حقیقت همانند آن است که __________________________________________________تفسیر نمونه، ج 17، ص: 381تصریح به مهر المثل شده باشد).پایان متن تفسیر نمونهنکته:پس قرآن کریم در ازدواج های پیامبر اکرم به مواردی که مهریه هم باید پرداخت شود اشاره دارد و در مورد آنجا که مهریه در میان نیست حکم مقید و مشروط به خواست زن مومن که خود را هبه می نماید است و یک حکم کلی و بدون مقدمه نیست که همه زنان مومن را بدون قید و شرط شامل شود. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 3/100130013) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه