مفهومی کامل از تبذیر را برایم بگویید و فرق آنرا با اسراف توضیح دهید؟با تشکر از وقتی که برای ما میگذارید لطفا کامل توضیح دهید

الف. در دو آیه 26 و 27 سوره مبارکه اسراء اشاره ای به بحث تبذیر شده است که مختصری از تفسیر این دو آیه را می آوریم: «وَ ءَاتِ ذَا الْقُرْبىَ حَقَّهُ وَ الْمِسْکِینَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ وَ لَا تُبَذِّرْ تَبْذِیرًا(26) إِنَّ الْمُبَذِّرینَ کانُوا إِخْوانَ الشَّیاطینِ وَ کانَ الشَّیْطانُ لِرَبِّهِ کَفُوراً (27) _ و حق خویشاوند را به او بده و مستمند و در راه مانده را [دستگیرى کن ] و ولخرجى و اسراف مکن. (26) چرا که اسرافکاران برادران شیطانهایند، و شیطان همواره نسبت به پروردگارش ناسپاس بوده است. (27)»(تبذیر) در اصل از ماده (بذر) و به معنى پاشیدن دانه مى آید، منتها این کلمه مخصوص مواردى است که انسان اموال خود را به صورت غیر منطقى، مصرف و به تعبیر دقیق تر فاسد می کند، معادل آن در فارسى امروز (ریخت وپاش) است. مانند آنکه براى دو نفر مهمان، غذاى ده نفر را تهیه کنیم! و به تعبیر دیگر تبذیر آنست که مال در غیر موردش مصرف شود هر چند کم باشد، و اگر در موردش صرف شود تبذیر نیست هر چند زیاد باشد. چنان که در تفسیر عیاشى از امام صادق (علیه السلام) مى خوانیم: که در ذیل این آیه در پاسخ سؤال کننده اى فرمود: « من انفق شیئا فى غیر طاعة اللَّه فهو مبذر و من انفق فى سبیل اللَّه فهو مقتصد _ کسى که در غیر راه اطاعت فرمان خدا مالى انفاق کند، تبذیر کننده است و کسى که در راه خدا انفاق کند میانه رو است» (بنا به نقل تفسیر صافى ذیل آیه مورد بحث) و نیز از آن حضرت نقل شده که روزى دستور دادند رطب براى خوردن حاضران بیاورند، بعضى رطب را مى خوردند و هسته آن را به دور مى افکندند، فرمود: «این کار را نکنید که این تبذیر است و خدا فساد را دوست نمى دارد» (همان) دقت در مساله اسراف و تبذیر تا آن حد است که در حدیثى مى خوانیم پیامبر (صلی الله علیه و آله) از راهى عبور مى کرد، یکى از یارانش بنام سعد مشغول وضوء گرفتن بود، و آب زیاد مى ریخت، فرمود: چرا اسراف مى کنى اى سعد! عرض کرد: آیا در آب وضو نیز اسراف است؟ فرمود:«نعم و ان کنت على نهر جار _ آرى هر چند در کنار نهر جارى باشى»(همان) (تفسیر نمونه، ج 12، صص 88 - 87) البته این نکته را هم باید توجه داشت که اسراف و تبذیر فقط در مصرفهای حرام نیست بلکه در مخارج حلال هم ممکن است ایندو صفت رذیله نمودار شوند. حضرت صادق (علیه السلام) در پاسخ به این سؤال که آیا در مخارج حلال نیز اسراف وجود دارد؟ فرمودند: بلى، زیرا کسى که دارایى خود را چنان بخشش کند که چیزى براى خود نگذارد، در مصرف حلال اسراف کرده است. (تفسیر نور الثقلین) خصوصا با توجه به این نکته که نهى از تبذیر بعد از دستور به اداى حق خویشاوندان و مستمند و ابن سبیل آمده است اشاره به این است که مبادا تحت تاثیر عواطف خویشاوندى و یا عاطفه نوع دوستى در مقابل مسکین و ابن السبیل قرار بگیرید و بیش از حد استحقاقشان به آنها انفاق کنید و راه اسراف را بپوئید که اسراف و تبذیر در همه جا نکوهیده است.اى بسا اسراف و تبذیر در منطقه اى از زمین باعث محرومیت منطقه دیگرى شود، و یا اسراف و تبذیر انسانهاى امروز باعث محرومیت نسلهاى آینده گردد. آن روز که ارقام و آمار، همچون امروز دست انسانها نبود، اسلام هشدار داد که در بهره گیرى از مواهب خدا در زمین، اسراف و تبذیر روا مدارید.آیه 27 به منزله استدلال و تاکیدى بر نهى از تبذیر است، مى فرماید:«إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کانُوا إِخْوانَ الشَّیاطِینِ وَ کانَ الشَّیْطانُ لِرَبِّهِ کَفُوراً » اما اینکه شیطان، کفران نعمتهاى پروردگار را کرد روشن است، زیرا خداوند نیرو و توان و هوش و استعداد فوق العاده اى به او داده بود، و او اینهمه نیروها را در غیر موردش یعنى در طریق اغوا و گمراهى مردم صرف کرد و اما اینکه تبذیر کنندگان برادران شیاطینند، یعنی مورد سوال شما دوست عزیز، شاید به خاطر آنست که آنها نیز نعمتهاى خداداد را کفران مى کنند و در غیر مورد قابل استفاده صرف مى نمایند. تعبیر به (برادران) یا به خاطر این است که اعمالشان همردیف و هماهنگ اعمال شیاطین است، همچون برادرانى که یکسان عمل مى کنند، و یا به خاطر آنست که قرین و همنشین شیطان در دوزخند، همانگونه که در آیه 39 از سوره زخرف بعد از آنکه قرین بودن شیطان را با انسان هاى آلوده بطور کلى بیان مى کند مى فرماید: «وَ لَنْ یَنْفَعَکُمُ الْیَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ أَنَّکُمْ فِی الْعَذابِ مُشْتَرِکُونَ_ امروز اظهار برائت و تقاضاى جدایى از شیطان سودمند به حال شما نیست چرا که همگى در عذاب مشترکید» (تفسیر نمونه، ج 12، ص: 89) در قرآن، پیوسته از وسوسه یا ولایت شیطان بر افراد، سخن به میان آمده است، اما تنها موردى که «إِخْوانَ الشَّیاطِینِ» آمده این آیه است، یعنى اسرافکاران همکار شیطانند، نه تحت امر او. پس کار از وسوسه شدن گذشته و به مرحله ى همکارى و معاونت رسیده است. چنان که در آیه 36 سوره زخرف آمده است: « وَ مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرین _ و هر کس از یاد [خداى ] رحمان دل بگرداند، بر او شیطانى مى گماریم تا براى وى دمسازى باشد» (تفسیر نور، ج 7، صص 47- 46) ب. تفاوت میان اسراف و تبذیر در اینکه میان اسراف و تبذیر چه تفاوتى است، بحث روشنى در این زمینه از مفسران ندیده ایم، ولى با در نظر گرفتن ریشه این دو لغت چنین به نظر مى رسد که وقتى این دو در مقابل هم قرار گیرند (اسراف) به معنى خارج شدن از حد اعتدال است بى آنکه چیزى را ظاهرا ضایع کرده باشد، یه طور مثال غذاى خود را آن چنان گرانقیمت تهیه کنیم که با قیمت آن بتوان عده زیادى را آبرومندانه تغذیه کرد. در اینجا از حد گذرانده ایم ولى ظاهرا چیزى نابود نشده است. اما (تبذیر) و ریخت وپاش آنست که آن چنان مصرف کنیم که به اتلاف و تضییع بیانجامد، مثل اینکه براى دو نفر میهمان غذاى ده نفر را تهیه ببینیم، آن گونه که بعضى از جاهلان مى کنند و به آن افتخار مى نمایند، و باقیمانده را در زباله دان بریزیم و اتلاف کنیم. ولى ناگفته نماند بسیار مى شود که این دو کلمه درست در یک معنى به کار مى رود و حتى به عنوان تاکید پشت سر یکدیگر قرار مى گیرند.تفسیر نمونه ج 12 ص 97، مکارم شیرازى - ناصر و دیگران به نقل از سایت تبیانعلى (علیه السلام) طبق آنچه در نهج البلاغه نقل شده مى فرماید: «الا ان اعطاء المال فى غیر حقه تبذیر و اسراف و هو یرفع صاحبه فى الدنیا و یضعه فى الآخرة و یکرمه فى الناس و یهینه عند اللَّه _ آگاه باشید مال را در غیر مورد استحقاق صرف کردن، تبذیر و اسراف است، ممکن است این عمل انسان را در دنیا بلند مرتبه کند اما مسلما در آخرت پست و حقیر خواهد کرد، در نظر توده مردم ممکن است سبب اکرام گردد، اما در پیشگاه خدا موجب سقوط مقام انسان خواهد شد.» (به نقل از تفسیر نمونه، ج 12، ص: 98) چنانچه ملاحظه فرمودید در دستورهاى اسلامى آن قدر روى نفى اسراف و تبذیر تاکید شده که حتى از زیاد ریختن آب براى وضوء و لو در کنار نهر آب باشد نهى فرموده اند، و نیز از دور افکندن هسته خرما نهى کرده اند.آخرین نکته هم اینکه: گرچه (تبذیر) بیشتر در مسائل مالى است، ولى در مورد نعمت هاى دیگر نیز وجود دارد، مانند هدر دادن عمر و جوانى، به کار گرفتن فکر، چشم، گوش و زبان در راه ناصحیح، سپردن مسئولیّت ها به افراد ناصالح، پذیرش مسئولیّت بدون داشتن لیاقت و بیش از حد توان و ظرفیّت، آموزش و آموختن مطالب غیر ضرورى و غیر مفید و امثال اینها. تعبیر سنگین برادر شیطان بودن اهل تبذیر، نشان از شدت مبغوضیت این صفت رذیله در آدمی می دهد. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه