چه زمينه‌هايي ممكن است آدمي را به سوي گناه بكشد و راه هاي از بين بردن زمينه ها چيست؟

براي رفع هر مشكلي و درمان هر بيماري، ابتدا بايد علل پيدايش آن را بررسي كنيم و براي پيشگيري و اجتناب از گناه نيز ابتدا بايد زمينه‌هاي آن را بشناسيم و سپس به برطرف كردن آنها بپردازيم. كمبود ويتامين‌هاي مختلف در بدن، انسان را آمادة پذيرش ميكروب‌ها و پرورش بيماري‌ها مي‌كند، براي پيشگيري يا درمان بيماري‌ها، بايد كمبود ويتامين‌ها جبران گردد، تا زمينة پذيرش ميكروب‌ها و پرورش بيماري‌ها از بين برود. ابتدا ضرورت دارد «زمينه‌ شناس و زمينه‌ زدا» باشيم. براي نمونه اگر در منزل چاه فاضلابي باشد كه زمينه ساز انواع پشه‌ها است و سم‌پاشي نيز بيهوده است، بايد چاه را پركرد. در بررسي زمينه‌هاي گناه، مي‌توان به زمينه‌هاي فرهنگي، تربيتي، خانوادگي، اقتصادي، اجتماعي، رواني و سياسي اشاره كرد كه هر كدام با كميت و كيفيت خاصّي، زمينه ساز گناه هستند. 1ـ جهل و حماقت جهل و ناداني خاستگاه هر شرّي است، «جهل نسبت به خدا، هدف از آفرينش، نواميس خلقت، آثار گناه و مصرف كردن انرژي در راه صحيح آن». مثلاً در برنامه دانش پزشكي، يك فرد جاهل و بي‌سواد، غذاي آلوده به ميكروب را بر اثر جهل ، به آساني مي‌خورد؛ ولي يك ميكروب شناس هرگز آن را نمي‌خورد. غالب موارد گناه از اينجا نشأت مي‌گيرد كه گنهكار نمي‌داند سر سفره چه كسي نشسته است. يكي از عوامل ارتكاب گناه در جامعه، ناآگاهي به دين و احكام آن است. مسلمان نما بودن گرهي از مشكلات اجتماعي نمي‌گشايد. اگر انسان خدا را بشناسد، به او علاقه پيدا مي‌كند؛ در نتيجه هرگز راضي نمي‌شود او را به سبب گناه، از خود برنجاند. 2ـ گرفتار شدن عقل در بند هوا و هوس: نفس انسان گرايش‌هاي مختلفي دارد كه وجودشان ضروري است؛ زيرا كمال انساني فقط با وجود آنها امكان‌پذير است. هر كس كه زمام امورش به دست نفس امّاره باشد، غرايز او را رهبري خواهند كرد و وي چشم و گوش بسته و بي‌توجه به ماوراء خواسته‌هاي غريزي خود، آنها را پيروي خواهدكرد و هوا و هوس را بر خواست و دستور پروردگار برتري خواهد داد؛ چرا كه اسير از خود اراده‌اي ندارد. 3ـ بيكاري و تنهايي بيكاري، تنهايي، نداشتن تحرّك، فعاليت و سرگرمي‌هايي كه توجه و علاقة انسان مخصوصاً جوانان را به خود جلب كند از عوامل ايجاد انحراف و انجام گناه است. تحقيقات نشان مي‌دهد احساستنهايي و بي‌پناهي، بيكاري و بطالت و انباشت انرژي اضافي در بدن از عوامل زمينه ساز انحرافات جنسي در نوجوانان و جوانان هستند. 4ـ دلبستگي‌هاي مادّي دلبستگي به ثروت، رياست و موقعيت اجتماعي، مانع محبّت خدا و عامل روي گرداندن از عمل به دستورات الهي مي‌شود خداوند به هيچ كس دو عدد دل نداده است: ما جعل الله لرجل من قلبين في جوفه با آمدن محبّت دنيا، محبّت الهي از دل رخت مي‌بندد و زمينة هر كاري به جز طاعت خالق فراهم مي‌‌شود. 5ـ تربيت خانوادگي خانواده، كانون هنجار يا ناهنجاري‌هاي فردي و اجتماعي است. از اين مركز حياتي و سرنوشت‌ساز است كه بدي يا نيكي در سطح جامعه منتشر مي‌شود؛ بنابراين زمينه‌هاي بد تربيتي در خانواده، نقش به سزايي در سوق دادن انسان به سوي گناه دارند. خانواده‌هايي كه تربيت ديني فرزندان را جدّي نمي‌گيرند يا خود از تربيت ديني محروم‌اند، در روابط زن و شوهري حريم عفاف را رعايت نمي‌كنند، در حضور فرزندان بدترين فحش‌ها را نثار همديگر مي‌كنند، خودشان در عمل دزدي مي‌كنند و دروغ مي‌گويند، زمينة انجام گناهان را براي فرزندان فراهم مي آورند. 6ـ اضطراب‌هاي رواني از عوامل مؤثر در بزهكاري نوجوانان و جوانان، وجود اضطراب و ناآرامي رواني است. تحقيقات نشان مي‌دهد در خانواده‌هايي كه سازش پدر و مادر كمتر است، درصد بزهكاري و انحرافات بيشتر است. عادت به خود ارضايي در پسران و پناه بردن دختران به دوستي با پسران گاه معلول همين علّت و با هدف تسكين موقت اضطراب هاي ناشي از ناراحتي‌هاي خانوادگي است. 7ـ آلودگي محيط اجتماعي تمام عوامل خارجي كه در اطراف موجود زنده، از آغاز انعقاد نطفه وجود دارد و بر رشد بدني و روحي او تأثير مي‌گذارند محيط ناميده مي‌شود. بدون ترديد يكي از زمينه‌هاي گناه، محيط فاسد و ناپاك است. علاوه بر محيط خانواده كه به طور جداگانه مطرح كرديم، محيط از نظر كيفي و كمي داراي اقسامي است؛ مانند محيط مدرسه، اداره، شهر، دوستان و ... كه هر كدام به نحوي بر انسان تأثير مي‌گذارند. گاهي ديده مي‌شود كه همه عوامل تربيتي براي يك فرد فراهم بوده ولي در محيط اداره همه خلافكارند و او را هم به خلاف مي‌كشانند يا دوستان ناباب كه بزهكارند او را نيز منحرف كرده و زمينة گناه را برايش فراهم مي‌كنند. در دورة نوجواني و جواني، اثرپذيري جوان از همسالان از هر كس ديگر حتّي خانواده و معلّم، بيشتر است و به همين علّت خطر دوستي‌هاي نامناسب در اين دوران بسيار بيشتر و آثار و عواقبش وخيم‌تر است. 8ـ فضاي سياسي و حكومت فاسد وقتي جو حاكم بر جامعه، فساد و تبعيض باشد و حاكمان سياسي غرق در گناه و ظلم و فساد باشند زمينة گناه و خلاف و ناهنجاري براي افراد جامعه نيز فراهم مي‌شود چرا كه عمل آنها با تبليغات گمراه كننده نيز همراه است. 9ـ جنبة اقتصادي فقر و بي‌نيازي دو خاستگاه انحراف و گناه هستند؛ زيرا فقير به سبب فقرش به انتقام‌جويي مي‌پردازد و براي برطرف كردن ناتواني‌هاي برخاسته از فقر به تلاش‌هاي نامشروع مي‌پردازد و انسان بي‌نياز نيز بر پاية غرور برخاسته از غناي لجام گسيخته اقتصادي به وضعي طاغوتي و خودسرانه گرفتار مي‌شود؛ همچنانكه يكي از عوامل مهم در وقوع جرم و گناه، لقمه حرام است (فقر و غني زمينه بروز هستند و به معني اين نيست كه هر فقير يا ثروتمندي گناهكار مي‌شود). 10ـ خود كم بيني و احساس حقارت هنگامي كه آدمي در اثر عوامل مختلف، شناخت حقيقي از خود و عظمت خود را از كف مي‌نهد و نزد خود خوار مي‌شود به كژ راهه مي‌افتد و بدين ترتيب كرامت ذاتي خود را از دست مي دهد همان کرامتي كه خداوند او را بدان سبب بزرگ داشته است. اما هادي ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «مَنْ هانَتْ عليه نفسُه فلا تَأمَن شرَّه» هر كس نزد خود خوار شود (احساس شخصيت نكند) از گزند او ايمن مباش. راه هاي از بين بردن زمينه‌هاي گناه 1. تحصيل علم و آگاهي بسياري از جوانان كه به نحوي گرفتار انحرافاتي شده‌اند علّت انحراف خود را ناآگاهي معرّفي كرده و از اين كه به موقع راهنمايي نشده‌اند اظهار تأسف مي‌كنند. اين امر نشان دهندة بيداري وجدان اخلاقي و آمادگي براي ارشاد در آنها است. اگر انسان بداند كه فلان گناه چه عواقبي در سرنوشت انسان دارد هيچ وقت فكر گناه را هم نمي‌كند همچنان كه هيچ وقت دست خود را در آتش قرار نمي‌دهد؛ چرا كه مي‌داند، مي‌سوزد، امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «هيچ خوني ريخته نمي‌شود و هيچ رنج و دردسر و بيماري نيست، مرگ به دليل گناه» و اين سخن خداوند عزّوجلّ است كه در قرآن مي‌فرمايد: و ما اصابَكم مِن مُصيبةٍ فبما كسبتْ ايديكم: هر مصيبتي به شما مي‌رسد حاصل دسترنج خود شما است. 2. تقويت گرايش‌هاي معنوي و محبّت الهي مؤثرترين روش براي پيشگيري از كج‌روي‌هاي برخاسته از ميل جنسي و ساير بزهكاري‌ها پرورش و تقويت ايمان ديني است. تجربه نشان داده است كه هيچ عاملي به اندازة ايمان ديني قادر به كنترل و مهار نفس مخصوصاً در جواني نيست. اگر تحمل محروميّتي از روي اعتقاد و ميل و رغبت باشد، ايجاد عوارض رواني نمي‌كند. آنگاه كه هواهاي نفساني بر انسان غالب مي‌شوند و او را به سوي گناه مي‌كشانند، تنها چيزي كه مي‌تواند او را از گناه باز دارد محبّت خدا است كه بايد در دل انسان بيدار و تقويت شود و بر هواهاي نفس پيروز گردد. 3. توجه به حاضر و ناظر بودن خداوند اگر انسان اندكي انديشه كند، درخواهد يافت كه از روزي خدا مي‌خورد و هر چه دارد از اعضاء و جوارح گرفته تا نعمت‌هاي ظاهري و معنوي، همه از آن خدا است، هر جا برود باز هم‌چنان در ملك خدا است و هر جا باشد در محضر ربّ العالمين است و خدا شاهد و ناظر رفتا او است. حضرت علي ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «اتّقوا معاصي الله في الخلوات فانّ الشاهد هو الحاكم»: بر حذر باشيد از معصيت خداوند در خلوت‌ها، زيرا همان خدايي كه اكنون شاهد كردار شما است. فردا دربارة شما داوري مي‌كند. 4. استفاده صحيح از اوقات فراغت داشتن زندگي پر تحرك و مثبت و هدفدار و پرهيز از تنهايي و بيكاري و بطالت براي سلامت رواني و اخلاقي انسان ضروري است؛ مخصوصاً جوان انرژي فراواني دارد كه بايد به گونه‌اي سالم مصرف شود و در وجود او انباشته نماند. ورزش، كوهنوردي، اشتغال به باغباني، كارهاي هنري و سرگرمي‌هاي علمي در اين دوران بسيار مفيدند. 5. محبت و عطوفت والدين داشتن پيوندهاي محكم عاطفي و برقراري انس و الفت با فرزندان و جلوگيري از پيدايش كمبودهاي عاطفي، از عوامل بسيار اساسي در جلوگيري از انحرافات مي‌باشد. اگر والدين در كانون گرم و پر مهر و محبّت خانه هميشه فرزندان را حمايت كنند زمينه‌هاي گناه را كمكرده‌اند. 6. انتخاب دوستان خوب و شايسته والدين مي‌توانند فرزندشان را در يافتن دوستان خوب ياري دهند و بهطور مستقيم و غيرمستقيم او را با معيارهاي صحيح انتخاب دوست آشنا سازند و خطرات دوستي‌هاي نا مناسب را در قالب وقايع و حكايات و تشويق به مطالعة كتاب و غيره به طور مستقيم به او يادآوري و آموزش دهند تا كمبود تجربة او را بدين وسيله تا اندازه‌اي جبران كنند. 7. سالم سازي محيط اگر روابط والدين يا رفتار آنها ناصواب است بايد اصلاح شود، اگر محيط مدرسه ناسالم است، به مدرسة ديگري برويم، اگر محلّه يا شهر زمينه‌هاي گناه را فراهم مي‌كند اگر قابل اصلاح نيست و ما از محيط متأثر مي‌شويم بايد به شهر ديگري هجرت كرد و ... . 8. تشويق اگر فردي كه عملي شايسته انجام مي‌دهد مورد تشويق قرار گيرد ديگران نيز به آن تشويق خواهند شد و انگيزة عمل خوب و دوري از گناه در افراد بيشتر خواهد شد. 9. شخصيت دادن اگر افراد احساس شخصيت كنند و براي خود در جامعه شأني قائل شوند ديگر دنبال كارهاي پست و حقير نخواهد رفت. حضرت علي ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «مَن كَرُمتْ عليه نفسُه لم يُهِنًها بالمعصية»؛ هر كه براي نفس (و شخصيت) خود احترام قائل باشد، آن را با معصيت خوار نمي‌گرداند. 10. حضور در مجالس مذهبي فراهم آوردن زمينه حضور جوانان و نوجوانان در مساجد و مجالس ديني و بهره‌گيري آنان از برنامه‌هاي سازنده و روحبخش مذهبي، آنان را با خدا مأنوس ساخته و زمينه‌هاي گناه را از بين مي‌برد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه