از نظر شهید مطهری آیا دین اسلام باعث عقب ماندگی می شود؟

شهید مطهرى در آثار متعدد خویش به ریشه یابى وضعیت کنونى جهان اسلام مى پردازد از منظر این متفکر مسلمان و احیاگر اسلامى ، دین اسلام به دلیل در بر داشتن عناصر اصلى هدایت و تکامل به بهترین نحو و همچنین اثبات آن در کارنامه درخشان خویش در دوران تمدن اسلامى به هیچ وجه باعث عقب ماندگى مسلمانان نبوده است . از این دیدگاه اسلام ، مکتب حیات بخشى است که فراتر از سلطه و سیطره بر منابع مادى ، روشناى ذهن‌ها و فراخ‌ناى فضلیت و عدالت و عزت بشرى را مى‌طلبد : « این مطلب جاى تردید نیست که مسلمین ، دوران عظمت و افتخار اعجاب آورى را پشت‌سر گذاشته ، نه از آن جهت که در برهه‌اى از زمان حکمران جهان بوده‌اند و به قول مرحوم ادیب الممالک فراهانى « از پادشاهان باج و از دریا امواج گرفته‌اند » ، زیرا جهان حکم رانان و فاتحان بسیارى به خود دیده است که چند صباحى به زور خود را بر دیگران تحمیل کرده‌اند و طولى نکشیده که مانند کف روى آب ، محو و نابود شده‌اند بلکه از آن جهت که نهضت و تحولى در پهنه گیتى به وجود آوردند و تمدنى عظیم و با شکوه بنا کردند که چندین قرن ادامه یافت و مشعل دار بشر بود ، اکنون نیز یکى از حلقات درخشانى تمدن بشر به شمار مى‌رود و تاریخ تمدن به داشتن آن مى‌بالد . مسلمین چندین قرن در علوم و صنایع و فلسفه و هنر و اخلاق و نظامات عالى اجتماعى بر همه جهانیان تفوق داشتند و دیگران از خرمن فیض آن‌ها توشه مى‌گرفتند . تمدن عظیم و حیرت‌انگیز جدید اروپایى که چشم‌ها را خیره و عقل‌ها را حیران کرده است و امروز بر سراسر جهان سیطره دارد ، به اقرار و اعتراف محققین بى غرض غربى ، بیش از هر چیز دیگر از تمدن با شکوه اسلامى مایه گرفته است . » ( انسان و سرنوشت ، مقدمه ، ص شش . ) از این رو علت عقب ماندگى و انحطاط جهان اسلام را باید در عوامل دیگرى نظیر برداشت هاى ناصواب از مفاهیم اعتقادى ، استبداد داخلى و استعمار خارجى ، دنیا پرستى و اختلافات و . . . ، جستجو نمود . استاد مطهرى در مقام تبیین مسایل فرهنگى و چاره اندیشى براى همه مسلمانان چنین بیان مى دارد : « یافتن راه اصلاح اوضاع حاضران جهان اسلامى ، بستگى زیادى دارد به پیدا کردن علل و موجبات انحطاط آن ها که در گذشته وجود داشته است و یا اکنون نیز موجود است . براى این کار لازم شد که اولا نظر دیگران را اعم از مسلمان و غیر مسلمان - تا آن جا که دسترسى دارم بررسى کنم - ثانیا موضوعاتى که از این نظر قابل طرح و گفت و گوست ، هر چند تا کنون از این نظر طرح نشده است ، بدون اغماض و پرده پوشى طرح کنم » . ( انسان و سرنوشت ، ص 4 - . 5 ) از این منظر آن چه سبب ساز انحطاط مسلمانان شده است ، بى گمان برداشت هاى ناصواب از مفاهیم اعتقادى و اخلاقى و اجتماعى اسلام است که ذهنیت بیمار گونه اى را پدید آورده است ، عوامل دیگر استبداد داخلى و استعمار خارجى در همین بستر نامساعد رشد کرده و مانع پیشرفت اسلام و ترقى مسلمانان گشته است . مطهرى در تحلیل خود ، ضرورت پژوهش در مقوله هاى زیر را خاطر نشان مى سازد اسلام و مقتضیات زمان سرنوشت و قضا و قدر تاثیر معاد در ترقى یا انحطاط جامعه شفاعت انتظار فرج سیستم اخلاقى اسلام حکومت از نظر اسلام قوانین جزایى اسلام حقوق زن در اسلام ، قوانین بین المللى اسلام جعل و تحریف و وضع حدیث اختلافات شیعه و سنى جمود و اجتهاد فلسفه و تصوف روحانیت فعالیت ها ى تخریبى اقلیت ها در جهان اسلام سقوط اندلس و استعمار ( همان ، ص بیست و تا بیست و دو ) تامل در این عنوان هاى پژوهشى به دست مى دهد که افزون بر کج فهمى هایى که مسلمانان نسبت به اصول و مفاهیم عقیدتى خود داشته و از شناخت درست ناتوان مانده اند ، در عمل نیز دچار تعصب و فرقه گرایى و تن آسایى شده اند . به عنوان نمونه در توضیح برداشت هاى ناصواب از مفاهیم اعتقادى و اخلاقى و اجتماعى اسلام شهید مطهرى مى فرماید : « در میان کشورهاى دنیا به استثناى بعضى کشورها ، کشورهاى اسلامى عقب مانده‌ترین و منحطترین کشورها است . نه تنها در صنعت عقب هستند ، در علم عقب هستند ، در اخلاق عقب هستند ، در انسانیت و معنویت عقب هستند . چرا ؟ یا باید بگوئیم ، اسلام ، یعنى همان حقیقت اسلام در مغز و روح این ملتها هست ، ولى خاصیت اسلام اینست که ملتها را عقب مى‌برد ( دشمنان دین هم بزرگترین حربه تبلیغى آنها همین انحطاط فعلى مسلمین است ) و یا باید اعتراف کنیم که حقیقت اسلام به صورت اصلى در مغز و روح ما موجود نیست بلکه این فکر اغلب در مغزهاى ما به صورت مسخ شده موجود است ، توحید ما توحید مسخ شده است ، نبوت ما نبوت مسخ شده است ، ولایت و امامت ما مسخ شده است ، اعتقاد به قیامت ما کم و بیش همینطور . تمام دستورهاى اصولى اسلام در فکر ما همه تغییر شکل داده . در دین صبر هست ، زهد هست ، تقوا هست ، توکل هست . تمام اینها بدون استثناء به صورت مسخ شده در ذهن ما موجود است . شاید همان اندازه که تا به حال در این جلسات بحث شده است . این مطلب را تا اندازه‌اى روشن کند . مثلا راجع به تقوا بحث شده است . اگر مطالعه کرده باشید شاید بتواند آن جزوه‌ها به شما ثابت بکند که تا به حال تقوا به یک صورت مسخ شده‌اى در ذهن ما بود . هر موضوعى که بحث شده همه اینگونه است ، که مى‌فهماند اسلام معکوس شده است . . . . . مسأله ولایت و امامت طرز فکر ما به صورت عجیب و معکوس در آمده است . آیا این عجیب نیست که ما مقتدایانى مثل اهل بیت پیغمبر داشته باشیم ، على بن ابى طالب داشته باشیم ، حسن بن على داشته باشیم ، حسین بن على داشته باشیم ، زین العابدین داشته باشیم و همچنین سایر ائمه ( ع ) ، آنگاه بجاى اینکه وجود این پیشوایان ، محرک ما و مشوق ما باشد به عمل ، وسیله تخدیر ما و تنبلى ما و گریز ما از عمل شده است . تشیع و دوستى اهل بیت پیغمبر را وسیله قرار دادیم براى اینکه از زیر بار اسلام بیرون بیائیم . حالا ببینید این فکر چقدر مسخ شده است ! این حقیقت عالى به شکل منکوس در فکر ما وارد شده ، در ما نتیجه معکوس داده ، وسیله تنبلى شده ، وسیله هیچ کار نکردن با انتظار اینکه همه کارها را مولى کرده ، در قیامت هم مولى مى‌کند . » ( مرتضى مطهرى ، ده گفتار ص 144 تا 146 همچنین جهت آگاهى از سایر نظرات شهید مطهرى . ک : مطهرى ، مرتضى اسلام و مقتضیات زمان ، ج 1 ، انتشارات صدرا ، 1368 انسان و سرنوشت ، قم : انتشارات صدرا ، بى‌تا مرتضى مطهرى ، خدمات متقابل اسلام و ایران ، صدرا تهران 1374 و مقاله : جهان اسلام از نگاه شهید مطهرى ، ابوالفضل هدایتى به نشانى {L= :http://bashgah.net/pages-lmth. =L} 32721 ) و براى آگاهى بیشتر از نظر سایر اندیشمندان . ک : 1 - علل پیشرفت و انحطاط مسلمین ، زین‌العابدین قربانى 2 - علل ضعف و انحطاط مسلمین در اندیشه‌هاى سیاسى و آراى اصلاحى ، سید جمال‌الدین اسدآبادى ، احمد موثق 3 - آمریکا پیشتاز انحطاط ، روژه گاردى ، ترجمه : قاسم منصورى 4 - علل انحطاط تمدنها ، قانع عزیزآبادى 5 - ریشه‌هاى ضعف و عقب‌ماندگى مسلمانان ، رجبى 6 - رمز عقب‌ماندگى ما ، امیر شکیب ارسلان ، ترجمه : محمد باقرانصارى 7 - تاریخ فتوحات اسلامى در اروپا ، شکیب ارسلان ، ترجمه : على دوانى 8 - به سوى قرآن و اسلام ، حسین انصاریان 9 - تاریخ تمدن ، ج 4 ، ویل‌دورانت ، ترجمه : گروهى از نویسندگان 10 - فرهنگ اسلام در اروپا ، زیگرید هونکه ، ترجمه : مرتضى رهبانى 11 - تاریخ تمدن اسلام و عرب ، گوستاولوبرن 12 - تمدن اسلامى پیشگام در علوم و فنون جدید ، ج 1 و 2 ، بولتن اندیشه شماره 17 و 18 نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‌ها 13 - نگاهى به تاریخ جهان ، جواهر لعل نهرو 14 - تمدن اسلامى از زبان بیگانگان ، محمدتقى صرفى 15 - تاریخ تمدن اسلام ، جرجى زیدان 16 - حدود خسارت جهان و انحطاط مسلمین ، مصطفى زمانى 17 - اسلام و عقب‌ماندگى اجتماعى ایرانیان ، پرسمان ، شماره 74 - اسفند . 1387 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه