ابتدا باید این نکته را خاطر نشان سازیم که شک و تردید و وسوسه و تزلزل از خطرات و القائات شیطانی است. چنان که یقین و ثبات و اطمینان از الطاف رحمانی و الهی است؛ یعنی شیطان برای بیرون راندن بندگان خداوند از راه مستقیم، از وسایل و حیله های متفاوتی استفاده می کند و از آنجا که اهل کید و مکر است، روش گمراه نمودن افراد را به حسب آمادگی هایشان تشخیص داده و از همان راه وارد می شود. علاوه بر تحریکاتی که از طرف شیطان متوجه انسان است ذهن بشر نیز بیشتر اوقات آرام و قرار ندارد و در مورد هر مسأله ای دست به کاوش می زند که این مسأله هر چند امری مثبت است اما اگر نظم نیابد و روشمند نگردد مشکل آفرین خواهد بود. ذهن انسان به مقتضای ویژگی خاصش با هر پدیده ای که رو به رو می شود سؤال و مسأله ای را طرح می کند و خود نیز سعی در پاسخگویی بدان ها می نماید و چون ابزار و توانش محدود است دچار سرگردانی و حیرت می گردد. حال آنچه را ما برای جلوگیری از ورود شک و تردید و استقرار آن مفید می دانیم پیشنهاد می کنیم بدان امید که راهگشا باشد. باید سعی کرد توان و ابزار ذهنی را تقویت کرد و ‌آن نیز با مطالعه کتاب های مفید اعتقادی و دینی و تأمل در آنها تحقق می یابد. باید با پرداختن به یک سری فعالیت های جسمی و ورزشی فرصت را از بلند پردازی ها و شیطنت ذهنی که غالبا دستمایه اهداف شیطان قرار می گیرد، گرفت بدین گونه که بخشی از اوقات روز را صرف انجام حرکات ورزشی کرد، بخشی را به مصاحبت و گفتگو با خانواده و دوستان اختصاص داد و حتی می توان در کارهای منزل حضوری فعالیت داشت. باید در مورد مسائل و تردیدهایی که برایتان پیش می آید با دقت و مطالعه دست به تحلیل و بررسی بزنید و در صورت نیاز از کتاب های مفید و افراد آگاه کمک و یاری بگیرید. در هنگام بررسی و تحلیل یک مشکل فکری بهتر است ذهن تان را از طرح مسائل دیگر و در واقع از پراکندگی حفظ کنید و تنها بر آن مسأله تمرکز نمائید تا مسائل دیگر با ورودشان مانع از رسیدن شما به نتیجه مطلوب نشوند. بهتر است بخشی از اوقات خود را صرف خواندن آیات قرآن و تأمل در آنها نمایید. به طبیعت و زیبایی های آن نگاه و فکر کنید و سعی کنید به گونه ای دیگر و نو به آنها بنگرید. معمولا آنهایی که بسیار در معرض شک و تردید از سوی خود -نه از سوی دیگران- قرار می گیرند افرادی اند با جولان فکری زیاد، افرادی اند که در مورد مسائل مختلف دوست دارند خودشان فکر کنند و نظر دهند از این رو بهتر است این قدرت جولان فکری تان را به سوی واقعیات عینی و خارجی و در واقع مخلوقات و آفریده های الهی معطوف کنید و در ساختار و کارکرد انها و در پیچیدگی موجود در آنها تأمل و تفکر کنید. سعی کنید با دوستانتان زیاد حرف بزنید و صحبت کنید اما بحث و جدال نکنید از مسائل روزمره و زیبایی ها و ظرافت موجود در جهان خارج سخن بگویید. در آخر باید بدانید که شک کردن امری ناپسند نیست بلکه آن چه ناپسند و نابود کننده است ماندن و توقف در شک و تردید است. شک همچون پلی است که شما می توانید با عبور از آن به یقین برسید و ایمان خود را مستحکم و کامل نمایید. باید بدانید که شیطان، دشمنی ضعیف است و مکر و حیله های او در استان های عاقل و حقیقت جو کارگر نمی افتد. به نظر می رسد که شما دچار مشکل بزرگى شده اید. شک مهمترین چالش اعتقادى صراط مستقیم است. راه ایمان و کمال انسان راهى است که یکى از شرایط اصلى آن داشتن اعتقادى یقین به مبدأ، معاد، حقانیت دین، وحى و انبیاء است و شک که نفى کننده و ضد حالت یقین است، بزرگترین مشکلى است که بر سر این راه قرار دارد و مانع حرکت مطمئن اهل ایمان مى شود. على(ع) در روایتى مى فرماید: شک فاسد کننده ى یقین و باطل کننده ى دین و خنثى کننده ى ایمان است، (غررالحکم، ص 72 ـ 71). و در روایت دیگرى فرموده است: بر تو باد که با یقین ملازم باشى و از شک اجتناب نمائى؛ زیرا چیزى به مانند غلبه شک بر یقین، براى دین انسان مضر نمى باشد، (غررالحکم، ص 62). دین دارى که روش وصول به حقیقت است، با معرفت یقین آغاز و با وصول یقین نیز پایان مى یابد. در روایتى هست که دین با معرفت خداوند آغاز مى شود و در آیات قرآن مى خوانیم: و عبادت نما پروردگارت را تا به یقین باریابى، (حجر / 99). ابتدا سلوک انسان با دانستن حق و علم الیقین شروع مى شود و در اواسط راه با شهود حق و عین الیقین ادامه مى یابد و در نهایت پا وصول به حق و حق الیقین خاتمه مى یابد. دین هم ریشه در یقین دارد و هم ثمره اش یقین است. على(ع) فرموده است: هر قدر یقین انسان بیشتر باشد، دین دارى او نیز نیکوتر خواهد بود و در مقابل قوت یقین خود، میوه و ثمره ى دین دارى است، (غررالحکم، ص 275). بنابراین اهل ایمان را چاره اى جز ایمان، یقین نسبت به این راه و مبدأ و مقصد آن نیست و شک که ضد یقین است، آنتى تزى است که تمام کوشش آدمى را در این راه باطل و خنثى مى نماید. شک در وجود خدا و اما در مورد خصوص شک در وجود خداوند، ابتدا این سؤال مطرح است که آیا شک کردن در وجود خداوند، شکى معقول است یا نامعقول؟ آیا ممکن است شک کردن در وجود چیزى نامعقول باشد؟ پاسخ آن است که آرى، شک در وجود خداوند از آن دسته شک هایى است که به طور اصولى نامعقول است و وجود خدا موضوعى است که اصلاً شک پذیر نمى باشد. در این زمینه باید بر این نکته بسیار مهم توجه شود که مشکل شناختى انسان نسبت به خداوند، یک مشکل تصدیقى نیست، تا بحث شک که از مباحث تصدیقى است بر آن مطرح باشد. مشکل انسان در این زمینه بیشتر یک مشکل تصورى است. وجود خداوند موضوعى است که اگر خوب تصور شود، تصدیق آن از بدیهیات است و از نظر علمى شک در بدیهیات بى معنا است. به نظر ما مشکل شما نیز در این رابطه، مشکل شک و یقین و مربوط به حوزه تصدیقات نمى باشد. مشکل شما یک مشکل تصورى و شناختى است و مربوط به حوزه ى تصورات است. از عملکرد شما بر مى آید که شما به خداوند ایمان دارید و او را مى پرستید؛ ولى تصور و شناخت درستى از حقیقت خداوند ندارید. شما اگر بتوانید با تحقیق و تفکر و استعانت از خود خداوند، براى خودتان تصور حقیقى ودرستى نیست به موضوع خداوند بدست آورید، قطعا نسبت به آن یقین و تصدیق خواهید داشت و مشکل به کلى رفع خواهد گشت. یک دلیل مهم براى اینکه مشکل انسان نسبت به حق تعالى، یک مشکل تصورى است و نه یک مشکل تصدیقى و ایمانى، قرآن کریم است. در قرآن کریم بحث اثبات اصل وجود خدا به هیچ وجه دنبال نشده است و حتى یک دلیل براى اثبات وجود خداوند در آن یافت نمى شود. آنچه در قرآن کریم در این زمینه وجود دارد مربوط به بحث توحید خداوند و صفات وکمالات و افعال اوست و کار استدلال و اثباتى که در تألیفات وجود دارد تماما مربوط به فلاسفه و متکلمین است. قرآن کریم در مورد کسى که نسبت به وجود خداوند شک دارد و یا خیال مى کند که شک دارد مى فرماید: «أفى الله شک فاطر السموات و الارض؛ آیا در وجود خدا شک مى کنید، کسى که خالق آسمان ها و زمین است»، (ابراهیم / 10). این آیه بدین معنى است که با دیدن آسمانها و زمین، شک نمودن در خالق آنها شکى معقول نمى باشد. امیرالمؤمنین على(ع) در این زمینه کلام بسیار زیبائى دارد. ایشان فرموده است: تعجب مى کنم از کسى که خلق خدا را مى بیند ولى در وجود خالق آنها شک مى کند، (نهج البلاغه، حکمت 121، ص 422). شک در وجود خدا مانند آن است که انسان ساختمانى را ببیند و در وجود بنّاى آن شک نماید، کتابى را مطالعه کند؛ ولى نسبت به وجود نویسنده آن شک کند، شعرى را بخواند؛ ولى در وجود شاعر آن شاکّ باشد و یا به قول متکلمین، صنع را مشاهده نماید؛ ولى در وجود صانع آن شک داشته باشد، به نظر فلاسفه، با معلول آشنا باشد، ولى در وجود علت آن شک نماید و یا به بیان عرفا، مظهر را ببیند؛ ولى در وجو مُظهر آن تشکیک نماید. به هر روی شک و تردید علل و عوامل مختلفی دارد از جمله :1.عدم تصور درست از موضوع.2. نا آشنایی با ادله و پشتوانه های نظری مساله.3.گرفتار آمدن در دام شبهات.4. شک یا وسواس روانی.هر یک از علل فوق راه حل مناسب خود را می طلبد. در ادامه لازم است نوع مشکلات و شبهات و مسائل مورد شک و تردید خود را به صورت جزیی و دقیق بنویسید تا به بررسی آنها بپردازیم.