به هنگام رویارویی با منکراتی ها باید چگونه با آنها رفتار کنیم تا تأثیر حرف بیشتر باشد و ایجاد تنش نکند؟ اگر این افراد در برابر ما مخالفت کردند باید چه عکس‌العملی از خودمان نشان دهیم؟

نوع برخورد در پذیرش امر به معروف و نهی از منکر نقش بسیار مهمی را ایفا می کند، چه بسا برخوردی مناسب باعث تغییر اساسی در رفتار فرد خطاکار گردیده و در مقابل برخوردی نامناسب زمینه لجاجت و پافشاری گناهکار بر گناه خود را فراهم نماید.نحوه امر به معروف باید همراه با ویژگی های ذیل باشد: پرهیز از برخوردهای تحریک کننده و تنش زادرباره گفت‌وگوی اولیه با مشرکان درقرآن آمده: (((إِنَّا أَوْ إِیَّاکُمْ لَعَلی هُدی أَوْ فی ضَلالٍ مُبینٍ)))[ سبأ (34)، آیه 24.]؛ «ما یا شما بر(طریق) هدایت یا در ضلالت آشکاری هستیم!» خداوند به طور صریح و یک جانبه نمی فرماید: ما بر حق و شما باطل هستید؛ برای این‌که طرف مقابل را تحریک نکند و بتواند او را به پذیرش گفتارش دعوت نماید.پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در ابتدای دعوت به عشیره خود به جای بیان موضوعات تحریک کننده و حساسیت زا همچون سنت های ناپسند جاهلی فرمود: «یَا بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ إِنِّی وَ اللَّهِ مَا أَعْلَمُ أَحَداً مِنَ الْعَرَب جَاءَ قَوْمَهُ بِأَفْضَلَ مِمَّا جِئْتُکُمْ بِهِ، إِنِّی قَدْ جِئْتُکُمْ بِأَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ- وَ قَدْ أَمَرَنِی اللَّهُ أَنْ أَدْعُوَکُمْ إِلَیْه »[ شواهد التنزیل لقواعد التفضیل ، تهران ، موسسه طبع ونشر، 1411 ق ، اول، ج 1، ص486.]؛ «ای فرزندان عبدالمطلب! خدا شاهد است که تا به حال سراغ ندارم که جوانی از عرب قیام کرده و چیزی را برای قوم خودش آورده باشد که بهتر از آن چیزی که من برای شما آورده ام، بوده باشد. آری! من خیر دنیا و آخرت را برای شما آورده ام. پروردگارم دستور داده است تا شما را به‌سوی او دعوت کنم».متانتامر و نهی دینی باید متین یعنی محکم و استوار باشد و ضعف و سستی در آن راه نداشته باشد. وقتی کلمات ارشادی با وقار و ثبات لازم همراه باشد درصد اعتماد و پذیرش را بالا می برد مثلاً اگر به کسی که دیگران را مسخره می کند بگوییم: یک انسان با شخصیت دیگران را مسخره نمی‌کند با این جمله که بگوییم: «بی‌مزه‌گی نکن» تفاوت بسیار دارد.[ محمدرضا اکبری، معجزه‌ی تذکر زبانی، انتشارات پیام آزادی، 1387ش، چهارم، ص27.]جدیّت نوع رفتار باید جدّی و به دور از هر‌گونه شوخی و تسامح باشد، در غیر این صورت مخاطب، آنها را جدّی نخواهد گرفت و امر نهی دینی صورت نخواهد پذیرفت. نمونه جدّی تذکر این است که به کسی که تکبر می‌ورزد بگوییم: خداوند انسان های متکبر را دوست ندارد پس تو متکبر نباش.اعتدال در مواجهه با فرد خطاکار باید رعایت اعتدال را نموده و از هرگونه افراط و تفریط در برخورد باید پرهیز کرد. به عنوان نمونه جمله‌بندی های امر و نهی دینی باید از هرگونه افراط و تفریط و بزرگ و کوچک کردن گناه به دور باشد، مکروه را حرام جلوه ندهیم، معصیت کوچک را معصیت کبیره معرفی نکنیم و معصیت بزرگ را گناه کوچک نشان ندهیم و خلاصه بدی و زشتی و قبح گناه را به همان اندازه که در شرع اسلام وارد شده است بیان کنیم نه کم نه زیاد.سلامت در نحوه برخورد با دیگران همواره باید این نکته را در نظر داشت که الفاظ و جمله های تذکر باید شایسته باشد و از آفاتی چون نیش زدن، تحقیر، توهین و هرگونه بدگویی برکنار باشد تا وظیفه ی دینی انجام گیرد در امر به معروف پیروز شود. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره فرموده اند:«من کان آمرا بمعروف فلیکن أمره ذلک بمعروف»[ نهج الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول(صلی الله علیه و آله و سلم))، ص739.]؛ «هر کسی که به معروف فرمان می دهد باید نوع گفتن او به نیکی باشد».همچنین امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: «مَنْ حَسُنَ کَلَامُهُ کَانَ النُّجْحُ أَمَامَه »[ عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ص456، ح 8249.]؛ «کسی که سخنش نیکو باشد پیروزی در پیش روی اوست».گذشته از این‌که در اغلب موارد، ابراز خشونت، بدزبانی، سرزنش و توهین، موجب خُردشدن شخصیّت، از بین رفتن حرمت و آبرو و در نتیجه برافروخته شدن آتش لجاجت فرد مقابل شده و نه تنها در او اثر مثبتی نمی گذارد، بلکه چه بسا او را در پیمودن راه خلافی که در پیش گرفته، جسورتر سازد. احتراملازم است، نصایح حکیمانه و امر و نهی های مشفقانه همواره آمیخته با ادب و احترام بوده و با الفاظی شیرین و محبّت آمیز ادا گردد؛ تا نه تنها موجب لجاجت و واکنش منفی شنونده نشود. بلکه همچون باران دل پذیر روح او را از انواع پلیدی ها شست وشو دهد و غنچه های عطرآگین فضیلت را در سرزمین جانش شکوفا سازد.شایسته است انسان قبل از امر به معروف و نهی از منکر به فراخور موقعیّت اجتماعی شنونده، قدری از او تمجید کند و بر نکات مثبت اخلاقی، خانوادگی، علمی، انقلابی، شغلی و ... او تأکید ورزد؛ به عنوان مثال، با جملاتی از قبیل: «شما فرد متعهّدی هستید»، «شما از سرمایه های این مملکت هستید»، «شما دانش آموز یا دانشجوی درس خوان و موفّقی هستید»، «شما فرزند یا برادر یک شهید هستید و بر گردن همه ما حق دارید»، «شما به خانواده ای اصیل و نجیب وابسته اید»، «شما یک بسیجی و مایه افتخار مایید»، «شما کارمند منظّم و پرتلاشی هستید» و ... بکوشد تا به او کرامت ببخشد و جایگاه او را در نقطه بلندی از عزّت ها و ارزش ها تثبیت کند، آن‌گاه با لحنی ملایم و دل نشین او را از منکر باز دارد و به معروف دعوت کند.[ مقدس نیا، محمدى ، آداب معاشرت، قم، انتشارات زمزم هدایت، 1387 ش، ص56.]در قرآن مجید می فرماید: (((ادْفَعْ بِالَّتی هِیَ أَحْسَنُ السَّیِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِما یَصِفُونَ)))[ مؤمنون (23)، آیه 96.]؛ «بدی را به بهترین راه و روش دفع کن (و پاسخ بدی را به نیکی ده)! ما به آنچه توصیف می کنند آگاه‌تریم!» برخورد منطقی و قانع کننده عقل و منطق، نیرویی کارساز در وجود انسان است. اگر تذکر و امر و نهی انسان، به نحوی منطقی و قانع کننده باشد که طرف، راهی جز پذیرفتن نداشته باشد، مفیدتر است. برخورد تحکم‌آمیز و آمرانه، گاهی سود نمی بخشد. خیلی ها اگر از نظر عقلی و منطقی، نسبت به خوبی یا بدی کاری قانع شوند. آن را می پذیرند. اما اجبار، تحمیل، زورگویی و تحمیل عقیده، اثر معکوس می گذارد.[ بررسی راهکارهای اجرایی و ترویج امر به معروف و نهی از منکر، حسین باقری آستانی، مجموعه مقالات همایش ملی نظارت همگانی،خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم آباد، 1387ش، ص291- 307.]موضع گیری های گنهکارپس از تذکر، سه نوع موضع گیری از سوی گنه کار می‌تواند بروز کند:الف. پذیرشدر این صورت شایسته است او را دعا کند نظیر آن‌که بگوید: از پذیرش شما سپاس‌گزارم، خداوند شما را از خوبان و پرهیزکاران قرار دهد و یا امیدوارم همیشه در انجام این وظیفه موفق باشید و یا امیدوارم برای همیشه از این گناه دوری کنید. دعا به گنهکار سه ویژگی مثبت را به همراه دارد:- کمک بیشتر خداوند،- اثبات صداقت و صمیمیت امر و نهی کننده،- تأثیر بیشتر تذکر.ب. سکوت این سکوت می تواند علامت رضایت و یا نشانه ی ناخوشنودی گنهکار باشد و در هر صورت مأموریت تذکر دهنده پایان می یابد.البته در این موقعیت هم می توان برای تأثیر تذکر در او دعا کرد و در صورت تکرار خطا تذکر خود را تکرار کند.[ محمدرضا اکبری، معجزه‌ی تذکر زبانی، انتشارات پیام آزادی، 1387ش، چهارم، ص34.] ج. مخالفت البته در این موقعیت هم می توان برای تأثیر تذکر در او دعا کرد. البته باید صحنه را مدیریت کند و با استفاده از تجربیات بداند در چه موقعیتی چه تصمیمی بگیرد و چه بگوید چه نگوید.[ همان، ص35.]به طور مثال اگر او بگوید: گناه من یک مسئله شخصی است!در جواب بگوید: گناه شخصی را که در حضور دیگران نباید انجام داد! اگر او بگوید: دوست دارم چنین کنم، عیسی به دین خود موسی به دین خود!در جواب بگوید: ولی این شعار اسلام نیست اسلام همه را مسئول یکدیگر می داند.اگر او بگوید: قلبت پاک باشد!در جواب بگوید: گناه آهسته آهسته قلب را آلوده می کند!اگر او بگوید: حالا ما دیگر گرفتار شده ایم!در جواب بگوید: همیشه امکان بازگشت وجود دارد و اراده کن!اگر او بگوید: حالا دیگر همه مشکلات برطرف شده? و تنها همین کار من مانده است؟!در جواب بگوید: هر مشکلی به اندازه خودش مشکل است![ همان، ص36.] .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه