نظر نهج البلاغه درباره نماز.

نهج البلاغه که حاوی قسمتی از سخنان دلنشین امیر المؤمنین است، این کتاب از سه بخش 1ـ خطبه ها، 2ـ نامه ها، 3ـ سخنان کوتاه تشکیل شده. در محتوای این کتاب شریف مسایل بسیار مهم گردآوری شده که ناظر به تمام ابعاد زندگی اجتماعی، سیاسی، عبادی، فرهنگی واقتصادی و نظامی مسلمانان بوده و برای راهنمایی در این ابعاد مسائل کلیدی مهم وجود دارد. یکی از موارد توجه، بعد عبادی است، در بعد عبادی نماز جایگاه ویژه دارد، در محتوای خطبه ها و نامه ها و سخنان کوتاه امام توجه به نماز از ویژگی و امتیاز قابل توجه برخوردار است. 1ـ جایگاه نماز در اسلام امیر المؤمنان نماز را چنین معرفی می کند: «الصلاة فانها الملّة» در نگرش آن حضرت نماز از ارکان مهم و نماد ملی اسلام است، که بپا داشتن آن تمایز دهنده ملت اسلام از سایر ملل است. نماز نماد و پرچم پر افتخار اسلام است. نماز از جایگاهی برخوردار است که هیچ یک از ارکان به آن جایگاه رفیع راه ندارند از این روی پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ اسلام را با نماز آغاز کرد و امیر المؤمنان در این باره می فرماید: هیچ کس در اسلام سابقه ای چون من ندارد، پیامبر و خدیجه و سومین فرد من بودم که خداوند را با نماز گذاردن تنزيه و تکبیر می گفتیم. و با دیگران ممتاز بودیم «لقد صلیت سته اشهر قبل الناس». شش ماه بیش از همه با پیامبر نماز می گذاردم. در جای دیگر می فرماید: هیچ کس در نماز خواندن جز رسول خدا بر من پیشی نگرفته است. جایگاه نماز برای امیر المؤمنان همان میزان مهم بوده است که در اسلام این عبادت دارای اهمیت فوق العاده است. 2ـ نقش تربیتی نماز برای انسان ها «...تعاهدوا امر الصلاة و حافظوا و استکثروا منها و تقربوا بها فانها کان علی المومنین کتابا موقوتا....» عهد خود را درباره نماز به جاي آورید و به عهدتان وفادار باشید و مراقبت از نمازتان داشته باشید و تا می توانید به آن پای بند باشید و بوسیله آن به خدا تقرب ونزدیکی بجوئید چون برای مومنین نوشته شده و دارای اوقات مشخص است... آیا نشنیده اید که خداوند در قرآن از گفتگوی اهل دوزخ و بهشتیان به نقش نماز در رسیدن به رضای الهی و قرب آن سخن گفته، و بهشتیان از دوزخیان می پرسند چه چیزی شما را به دوزخ کشانیده در جواب گویند ما نمازگزار نبودیم یا (آن را سبک می شمردیم...) نماز گناهان را چون برگ درختان فرو می ریزد و انسان را از قید اسارت های نفس رها می سازد و به انسان آزادی نفس می آورد پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نماز را به نهر یا چشمه ای زلال و پاک تشبیه می کند که از مقابل درب خانه جاری است که اگر روزانه پنج مرتبه در آن شستشو و نظافت شود تمام آلودگی ها از انسان زدوده خواهد شد منظور پاک شدن از معاصی و تکرار پاکی است که در تعالی روح انسان نقش اساسی دارد. در حقیقت کسانی که حق نماز را شناختند و زینت های فریبنده دنیا آن ها را از اقامه نماز باز نداشت مردانی که نماز را به هیچ متاعی از مال دنیا و فرزنداني که نور چشمی انسان در دنیاست نمی فروشند. خداوند متعال در این باره می فرماید: مردانی هستندکه تجارت و خرید و فروش آنان را از یاد خدا غافل نکرد. رسول خدا پس از بشارت به بهشت خود را به خاطر انجام این فریضه الهی درباره بپا داشتن این فریضه در بین مسلمین به زحمت می انداخت چنان که خداوند متعال به او فرمود خاندان و اهل خود را دستور به اقامه نماز ده و در راه آن صبر و پایداری کن پیامبر اکرم در این راه سخت می کوشید و اهل خود را نیز به آن سفارش و دستور می داد.» امیر مؤمنان با یادآوری نقش تربیتی نماز در پیشگاه پیامبر و اهتمام آن حضرت به این فریضه بزرگ، اصحاب خود را به تأسی از پیامبر و تربیت دادن خود بوسیله نماز و وادار کردن اهلش به نماز دعوت می کند و در انجام این فریضه الهی کوتاهی را روا نمی داند و در فکر اصلاح مردم و خانواده ها بوسیله اقامه نماز است، آن حضرت در مقام احیای نقش تربیتی نماز در عهد رسول خداست که پس از آن حضرت به خاطر فاصله و انحراف از سنت نبوی در فکر بازیابی سنت و روش پیامبر می باشد که در احیای نماز نهفته است. در فرازی از خطبه معروف همام مداومت و مواظبت بر نماز خصوصاً نماز شب را از ویژگی های پارسایان می شمارد و اصحاب خود را به پیروی از شیوه آنان فرا می خواند: شب هنگام پارسایان در راه زنده داشتن نماز با استواری قدم ها به اقامه نماز و تلاوت قرآن با ترتیل می پردازند تا به این وسیله خود را به تربیت الهی متصف کرده و در صف اهل تقوا قرار دهند. 3ـ بخش نامه های حکومتی امیر مومنان درباره اقامه نماز امیر مؤمنان نماز را عنصر سازنده و کار ساز و کنترل کننده انسان می داند که انسان را از گمراهی و ضلالت نجات می دهد و آن را یکی از ضروری ترین امور زندگی انسان می داند تا بدین وسیله انسان از لغزش ها مصون و محفوظ مانده و در خط مستقیم و اعتدال قرار بگیرند. آن حضرت پس از این که مردم به حاکمیت عدل او روی آوردند، کارگزاران و نمایندگان خود را به بخش های مختلف کشور وسیع اسلامی گسیل می نمود و برای آن ها فرامین و دستورات حکومتی و شرح وظایف در خور صادر می فرمود که هر یک از آن ها بهترین منشور مدیریتی و حکومتی می تواند باشد که بایستی مدیران نظام اسلامی از آن ها الهام گرفته و خود را با آن شرایط تطبیق دهند و ای کاش رؤسای جمهوری و دولت ها چنین فرامین و بخش نامه هایی را به هر یک از استانداران و فرمانداران خود گوشزد می کردند زیرا 90% مشکلات اجتماعی و اقتصادی با شیوه برخوردها و اخلاق قابل حل است که در سایه اندیشه های گهربار علوی و سایر معصومان قابل دسترسی است. پس از استیلای طولانی کارگزاران فاسق و جور در مدت 25 سال به اکثر مناطق جهان اسلام فرائض و سنن روش های پیامبر اکرم به فراموشی یا تحریف و یا اهمال گرفتار شده بود که آن حضرت در مقام اصلاح این امور بر آمد و بخش نامه های مفصلی در امور حکومتی از جمله برگزاری نماز های جمعه و جماعت صادر فرمود و به کارگزاران خود سفارش نمود که در سر لوحه کارهای خود قرار دهند یکی از این بخش نامه ها که امروزه مورد نیاز جامعه و مدیران ما نیز هست چنین بود: یک: برگزاری نماز در اول وقت: «صلّ الصلوه لوقت ها الموقت لها و لا تعجل وقت ها لفراغ ولا توخرها عن وقت ها الاشتغال و اعلم ان کل شیء من عملک تبع لصلاتک» بر اوقات نماز مواظبت کن، و آن را دقیقاً در آن وقتی که مقرر شده و وقت شرعی است بپا دار چنان نباشد که در اقامه آن به خاطر بیکاری و فراغت از کار عجله کنی و قبل از موعد مقرر به جای آوری و نه این که به خاطر اشتغال و سرگرمی های مختلف اداری و غیره از آن وقت مقرر به تأخیر اندازی، چون هر چیزی از کارهای تو و پُستی که در آن واقع شده ای و منصبی که در آن قرار گرفته ای و هر عملی که انجام می دهی تابعی است از نماز تو، اگر نمازت دقیق باشد کارت نیز دقیق خواهد بود و اگر از نمازت دزدی کنی و در انجام آن اهمال به خرج دهی و با سستی آن را بپا داری در کارهایت نیز چنین وضعی خواهی داشت پس برای این که تمام امورت منظم باشد در انجام نمازت از نظم کامل و دقت وافر تبعیت کن و مراقب آن باش زیرا اگر نمازت قبول درگاه حق نباشد هیچ عملی از تو در پیش خدا مقبول نخواهد بود. دو: اوقات مشخص نماز های پنج گانه به جماعت: امام در کنار تعیین و تبیین اوقات نماز های پنج گانه که با ظرافت بی نظیر فرموده به کارگزاران و ائمه جماعات توصیه اخلاقی مهمي را گوشزد می نماید که علاوه بر رعایت اوقات نماز که در رعایت آن نیز توجه کافی مبذول داشته باشند رعایت حال ضعفا و بیماران و پیران و سالخوردگان است، که دستور می دهد در این بخشنامه حکومتی نماز جماعت را بقدری طولانی نخوانند که حق ضعفا پایمال شود و آن ها از نماز رنجیده خاطر گردند این عمل (طول دادن نماز) را فتنه گری می داند چون این امر سبب می شود که در نماز جماعت عده ای نتوانند حاضر شوند که هم از پاداش نماز باز می مانند و هم سبب تحقیر اجتماع مسلمین شده و از عظمت نماز که باید با شرکت انبوه مردم برگزار شود کاسته می شود. سه: رعایت حال ضعیفان در نماز جماعت: چنان که در آخر نامه 52 و بخش نامه دوم متذکر شد در نامه ای به مالک اشتر نخعی «رضوان الله علیه» بعنوان منشور حکومتی بسیار بزرگ و بی نظیر در تاریخ بشر ابلاغ می کند به این مطلب تاکید می ورزد که در اقامه نماز های جماعت (ائمه جماعت که در آن وقت کارگزاران و نمایندگان حضرت بودند) باید حال ضعفا را در نظر بگیرند «... و اذا قمت فی صلاتک للناس فلا تکونّن منفرّاً ولا مضیعاً.... فان فی الناس من به العله و له الحاجة و قد سَئلت رسول الله ـ صلی الله علیه و اله و سلم ـ حین وجّهنی الی الیمن کیف اصلی بهم؟ فقال صل بهم کصلاة اضعفهم و کن بالمومنین رحیما» هنگامی که نماز جماعت می خوانی نه چنان طولانی کن که مردم به خاطر طولانی شدن نماز از جماعت و حضور در مسجد متنفر شده و دلزده شوند و نه طوری بخوان که آن را تباه سازی و ضایع کنی، چون در میان مردم کسانی هستند که بیمارند و یا مشکلی دارند ـ که باید حال آن ها را رعایت کنی ـ من از رسول خدا آن وقت که اعزام می شدم به يمن برای تبلیغ درباره چگونگی برگزاری نماز جماعت پرسیدم فرمود رعایت حال ضعیف ترین افراد را کن و مثل آن ها نماز بخوان و به مومنین رحیم و بخشنده باش و حالشان را رعایت کن. طولانی کردن نماز جماعت در مساجد و ادارات و .... که اگر جامعه امروز ما به آن مبتلا باشد مورد پذیرش امیر مؤمنان نیست، کسانی که متولی این امور هستند اولاً باید در اقامه این نمازها بطور جدی عمل کنند ثانیاً بر اساس نگرش امیر مؤمنان رعایت شرایط حال اقتدا کنندگان را داشته باشند تا در با شکوه برگزار شدن نماز های جماعت در مساجد و مدارس و نهادها تأثیرگذار باشند برگزاری نماز یکی از راه های اصلاح جامعه و افراد است و درمان بسیاری از دردهای اجتماعی ما در آن نهفته است. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه