در وهابیت، ادامه دهنده راه ابن تیمیه چه کسی بود؟

افکار باطل ابن تیمیّه در منطقه شامات که مهد علم و دانش بود، با انتقادها و اعتراض هاى عالمان و دانشمندان مذاهب مختلف رو به رو شد که در نتیجه، باعث انزواى ابن تیمیّه، گردید و افکار و عقاید وى نیز به بوته فراموشى سپرده شد. ولى در قرن دوازدهم به عللى این افکار در منطقه نجد توسط محمد بن عبد الوهاب انتشار یافت: 1. منطقه نجد، بى بهره از تمدّن و فرهنگ بود و فاقد شخصیت هاى علمى بود که جهت مبارزه با افکار انحرافى محمد بن عبد الوهاب به پا خیزند. 2. در میان قبایل منطقه «نجد» بر سر حکمرانى منازعات شدیدى بود، محمّد بن عبد الوهّاب از این موقعیّت استفاده کرد و با محمد بن سعود ـ جد اعلاى ملک فهد ـ پیمان نظامى و فرهنگى بست که فرزند سعود از افکار وى حمایت کند، وى نیز با فتواهاى آن چنانى خود، زمینه کشورگشایى را براى او فراهم سازد. 3. پشتیبانى قدرت هاى استعمارى، بویژه مستشاران نظامى بریتانیا در گسترش فرهنگ وهابیت نقش فعال داشت. نگاهى گذرا به زندگى محمّد بن عبد الوهّاب 1. سازماندهى افکار انحرافى ابن تیمیه: محمّد بن عبد الوهّاب، در سال 1115 در شهر عُیَینه، از توابع نجد عربستان به دنیا آمد. او فقه حنبلى را در زادگاه خود آموخت و آن گاه براى ادامه تحصیل ره سپار مدینه منوّره شد. وى در دوران تحصیل مطالبى به زبان مى آورد که نشان دهنده انحراف فکرى او بود به گونه اى که برخى از استادان او نسبت به آینده اش، اظهار نگرانى مى کردند. گفتنى است که وى مبتکر و بنیان گذار فرقه وهّابیّت نبود، بلکه قرن ها پیش از او این عقاید یا بخشى از آن از سوى برخى از عالمان حنبلى مانند ابن تیمیّه و شاگردان او اظهار شده بود، ولى با توجّه به مخالفت هاى آشکار عالمان اهل سنّت و شیعه، در بوته فراموشى سپرده شده بود و مهم ترین کارى که محمّد بن عبدالوهّاب انجام داد این بود که عقاید ابن تیمیّه را به صورت یک فرقه و یا مذهب جدیدى درآورد که با تمام مذاهب چهارگانه اهل سنّت و مذهب شیعه تفاوت داشت. 2. علاقه محمّد بن عبد الوهّاب به مدّعیان دروغین نبوّت: او در آغاز کار به مطالعه زندگى نامه مدّعیان دروغین نبوّت مانند مُسَیْلمه کذّاب، سَجاج، اسود عَنْبسى و طُلَیحه اسدى علاقه ویژه اى داشت( کشف الارتیاب، ص 12، به نقل از خلاصة الکلام)3. آغاز ترویج وهّابیّت و برخورد مردم با آن: محمّد بن عبد الوهّاب در آغاز کارش به بصره آمد و عقایدش را اظهار نمود که با مخالفت شدید بزرگان بصره رو به رو شد. دکتر منیر العجلانى مى نویسد: مردم بصره علیه او قیام نموده و او را از شهر بیرون کردند.( تاریخ العربیّة السعودیّه، ص 88 ) او سپس به بغداد، کردستان، همدان و اصفهان روانه شد(او چهار سال در بصره، پنج سال در بغداد و یک سال در کردستان و دو سال در همدان اقامت گزید واندک زمانى هم در اصفهان و قم بود و آن گاه به حُرَیْمَله اقامتگاه پدرش رفت. وهّابیّت مبانى فکرى و کارنامه عملى، ص 36.) و سرانجام به زادگاه خویش بازگشت. وى در زمان حیات پدرش جرئت اظهار عقاید خویش را نداشت؛ ولى پس از آن که پدر او در سال 1153 درگذشت، محیط را براى اظهار عقاید خویش مساعد یافت و مردم را به آیین جدید خود فرا خواند(ر. ک: زعماء الإصلاح فى عصر الحدیث، ص 10؛ تاریخ العربیّة السعودیّه، ص 89 و تاریخ نجد آلوسى، ص 111). ولى اعتراض عمومى مردم که نزدیک بود خونش را بریزند، او را ناگزیر کرد تا به زادگاه خویش، عُیَیْنَه بازگردد و براساس پیمانى که با امیر آنجا، عثمان بن مَعْمَر بست که هر دو بازوى یک دیگر باشند، عقاید خود را تحت حمایت او بى پرده مطرح ساخت، ولى طولى نکشید که حاکم عُیَیْنَه به دستور فرمانرواى اَحساء، وى را از شهر عیینه اخراج کرد. محمّد بن عبد الوهّاب به ناچار شهر دِرْعِیّه را براى اقامت برگزید و با محمّد بن سعود، حاکم درعیّه پیمان جدیدى بست که حکومت از آنِ محمّد بن سعود باشد و تبلیغ به دست محمّد بن عبدالوهّاب. 4. تخریب زیارتگاه صحابه و قبر برادر خلیفه دوم: نخستین کارى که محمّد بن عبد الوهّاب انجام داد، ویران کردن زیارتگاه هاى صحابه و اولیا در اطراف عُیَیْنه بود که از جمله آنان، تخریب قبر زید بن خطّاب برادر خلیفه دوم بود(عنوان المجد فى تاریخ نجد، ص 9؛ براهین الجلیّة فى رفع تشکیکات الوهابیّه، ص 4؛ هذه هى الوهابیّه، ص 125 و السلفیّة بین أهل السنّة والامامیّه، ص 307.) که با واکنش شدید عالمان و بزرگان رو به رو شد، به دنبال آن امیر عُیَیْنه به ناچار، شیخ را از این شهر بیرون کرد. در قرن دوازدهم هجرى موقعیّت بسیار سخت و اوضاع بسیار نامناسبى براى مسلمانان پیش آمده بود که کشورهاى اسلامى از هر سو مورد تهاجم شدید استعمارگران قرار داشتند، کیان امّت اسلامى از سوى انگلیس، فرانسه، روس و آمریکا تهدید مى شد. در این عصر، بیش از هر زمانى مسلمانان نیاز به وحدت و همکارى بر ضدّ دشمن مشترک داشتند، ولى متأسّفانه محمّد بن عبدالوهّاب مسلمانان را به جرم توسّل به انبیا و اولیاى الهى، مشرک و بت پرست قلمداد کرد و فتوا به تکفیر آنان داد، خونشان را حلال، کشتن آنان را جایز و اموال آنان را جزء غنایم جنگى به حساب آورد و پیروان او به استناد این فتوا، هزاران مسلمان بى گناه را به خاک وخون کشیدند. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه