اطلاعاتی در مورد قیام ۱۹دی می خواستم؟

قیام خونین مردم قم : 19 دى 1356 رحلت مرموز آیه الله مصطفى خمینى فرزند امام ( ره ) در آبان 1356 ، شتاب خاصى به حرکت انقلاب اسلامى بخشید که مى توان موج برخاسته از آن را به عنوان آغاز قیام عمومى مردم دانست . مجالس یادبود متعددى در سرتاسر کشور برگزار و در پى هر کى از این مجالس ، تظاهرات گسترده اى علیه رژیم شاه به راه افتاد و بار دیگر امام ( ره ) به عنوان رهبر حرکت اسلامى در جامعه مطرح گردید . از این رو دستگاه حاکم و بویژه شخص شاه بر آن شد تا با توهین به ساحت امام ( ره ) چهره ایشان را در انظار عمومى مشوه سازد و با نوشتن مقاله اى با صراحت به آن بزرگوار توهین نماید . در اواسط دى 1356 ، که پاکت ممهور به مهر دربار از دفتر هویدا وزیر دربار شاه خارج مى شد ، کسى از کارگزاران رژیم گمان نمى برد که این نامه مانند آتش به دامن رژیم شاه بیفتد و آن را براى همیشه در این کشور بسوزاند . پیک دربار نامه را به داریوش همایون ، وزیر اطلاعات و جهانگردى داد و او نیز نامه را جهت انتشار به روزنامه اطلاعات داد . مسعودى صاحب امتیاز روزنامه پس از با خبر شدن از مفاد مقاله ، آن را براى آینده روزنامه خطرناک یافت و نگران واکنش علما و روحانیون شد . اما در تماسهایى که با وزیر اطلاعات و جهانگردى و نخست وزیر ( آموزگار ) گرفت ، دریافت که برخى از مفاد تند و تحریک آمیز آن به خواست شاه در مقاله گنجانده شده است . شاه دستور نگارش ایران و استعمار سرخ و سیاه را در حالى داده بود که پیش از آن ، مضامینش را در گفت و گو با خبرنگار یک مجله آمریکایى بیان کرده بود . اما گزارشى از عراق در این باره که آیه الله خمینى در رساله عملیه خود سلطنت را غیر شرعى اعلام کرده و این نظر در چاپ جدیدى از توضیح المسائل ایشان منتشر شده است . خشم شاه را به آن حد برانگیخت که دستور نگارش این مقاله را داد . در این مقاله - که نویسنده آن احمد رشیدى مطلق ذکر شده بود - بطور صریح بى حجابى را فضیلت دانسته و حجاب ، کهنه پرستى و ارتجاع سیاه معرفى و به ساحت مرجع عالم تشیع ، امام خمینى ( ره ) اهانت کرده و قیام پانزده خرداد 1342 ، توطئه استعمار سرخ و سیاه معرفى شده بود . با پخش سراسرى روزنامه اطلاعات و رسیدن آن به شهر قم ، اولین واکنشها آغاز شد . طلاب جوان پس از خواندن مقاله ، به خشم آمدند . مدرسین حوزه علمیه قم ( 174 ) پس از اطلاع از محتواى مقاله ، در بیت آیه الله حسین نورى گرد آمدند تا اقدامى هماهنگ علیه رژیم داشته باشند و پس از بررسى ابعاد گوناگون مسئله ، تصمیم گرفته شد که هجدهم دى درسهاى حوزه تعطیل شود . صبح هجدهم دى ، طلاب با تشکیل اجتماع بزرگى ، تظاهرات و راهپیمایى خود را آرام به سوى منازل مراجع وقت آغاز کردند و با تجمع در مقابل منازل ایشان با دادن شعارهایى به حمایت از امام ( ره ) پرداختند . نیروهاى امنیتى ابتدا با یورش به صف تظاهرکنندگان سعى در متفرق نمودن و ممانعت از راهپیمایى طلاب کردند . اما وقتى با مقاومت آنها روبرو شدند ، اعلام کردند در صورتى که راهپیمایان شعار ندهند و آرام حرکت کنند ، مى توانند به تظاهرات خود ادامه دهند . عده اى از طلاب در مقابل بیت مرحوم آیه الله العظمى گلپایگانى ( ره ) تجمع کردند و معظم له طى سخنانى فرمودند : اینها به آن آقا [ امام خمینى ] توهین نکردند . اینها به ما توهین کردند ، براى اینکه اینها با این کارشان نشان دادند و خواستند بگویند که آن آقا [ امام خمینى ] با ما مخالف است و مفهوم حرفشان این است که ما با اینها ( رژیم شده ) موافقیم . اینکه ما با اینها موافقیم ، توهین به ماست . ما در گذشته با اینها مخالف بوده ایم و در آینده نیز مخالف خواهیم بود . سپس راهپیمایان ، در مقابل منزل مرحوم علامه طباطبایى ( ره ) تجمع کردند . اما به علت کسالت علامه ، آیه الله محمد یزدى ، به نمایندگى از طرف ایشان راجع به شخصیت امام خمینى ( ره ) و مبارزات آن بزرگوار و محکومیت رژیم پهلوى در اهانت به امام ( ره ) و روحانیت ، سخنانى ایراد کرد . تظاهر کنندگان آنگاه در مقابل منزل و مدرسه آیه الله مکارم شیرازى تجمع کردند و ایشان طى سخنانى فرمودند : مساءله ، مساءله هتاکى نسبت به آیه الله العظمى آقاى خمینى نیست ، این در واقع هتاکى به تمام مقدسات و به همه ماست . . . طلاب نباید از همدیگر جدا شوند و باید وحدت داشته باشند . اگر بناست زنده بمانیم همه باید زنده بمانیم و اگر بناست بمیریم ، همه باید بمیریم ، جدایى بین ما نخواهد بود . بعد از آن طلاب به منزل آیه الله وحید خراسانى رفتند . ایشان در اجتماع طلاب و تظاهر کنندگان درباره مساءله آزادى زن و جایگاه آن در اجتماع از نظر اسلام سخنرانى کردند . بازاریان قم با مشاهده حرکت حوزه علمیه به حمایت از آن تصمیم گرفتند که مغازه هاى خود را روز نوزدهم دى باز نکنند . روز نوزدهم دى بازار قم تعطیل شد . سازمان اطلاعات و امنیت قم و شهربانى به کمک نیروهاى کمکى که از تهران وارد شده بودند ، در سطح شهر ، بویژه در حوالى مدارس علمیه و مرقد حضرت معصومه ( علیها السلام ) متمرکز شدند . اقشار مختلف مردم و طلاب در مقابل مدرسه خان و میدان آستانه تجمع کردند و باز راهپیمایى به سوى منازل بزرگان حوزه را آغاز نمودند . منزل اول ، آیه الله میرزا هاشم آملى ( ره ) بود . وقتى تظاهر کنندگان به مقابل منزل ایشان رسیدند ، آیه الله آملى طى سخنانى به بیان عظمت و شخصیت فوق العاده امام ( ره ) پرداخت و هیئت حاکمه و رژیم پهلوى را مورد نفرت روحانیت و ملت قلمداد کرد . ساواک قم طى گزارشى چنین مى نویسد : ساعت 30 : 10 صبح ، بیش از 5000 نفر از طلبه هاى علوم دینى در مسجد اعظم اجتماع کردند و از آنجا به منزل چند تن از روحانیون رفتند و از آنان خواستند که از [ امام ] خمینى دفاع کنند . نیروهاى رژیم با آرایش ضد شورش ، ماشینهاى آبپاش و نفربرهاى نظامى در انتظار تجمع بعد از ظهر مردم قم بودند که مردم قصد راهپیمایى بسوى خیابان بیگدلى ، و منزل آیه الله نورى را داشتند . بعد از تجمع مردم ، آیه الله نورى طى سخنانى چنین گفت : هرکجا نهضت قابل توجهى به وجود آمده روحانیت راستین اسلام در پیشاپیش آن در حرکت بوده و رهبرى نهضت به دست آنان هدایت مى شد ، و روحانیت در حرکت جامعه نقش مؤ ثر و خلاقى داشته است . مردم مسلمان ، با روحانیت اصیل هستند . روحانیت اصیل با آیه الله العظمى آقاى خمینى و در پشت سر ایشان است و مبارزه دستگاه طاغوتى با اسلام و رهبرى آیه الله خمینى به جایى نخواهد رسید . پس از سخنان آیه الله نورى ، انبوه جمعیت که به ده هزار نفر مى رسید ، راهپیمایى را آغاز که مى خواستند از طریق خیابان ساحلى به منازل آیات سلطانى طباطبائى و مشکینى بروند . اولین نشانه هاى درگیرى بوسیله مأموران رژیم رخ داد . یکى از آنها شیشه بانک صادرات را شکست و مأمور دیگرى همان شیشه را با پاره آجر نشانه گرفت . همین بهانه کافى بود که اسلحه ها به طرف مردم نشانه گیرى شود . با دستور فرمانده نیروهاى امنیتى ، تیراندازى شروع شد . با به زمین افتادن تعدادى از مردم ، جمعیت در کوچه هاى اطراف پناه گرفتند مردم با هر آنچه که به دست مى آوردند ، مقابل مأموران مسلح رژیم ایستادند . جنگ و گریز تا ساعاتى از شب ادامه یافت . مجروحان به بیمارستان بزرگ شهر منتقل شدند و عده اى براى آگاهى از اوضاع مصدومین روبروى بیمارستان اجتماع کردند . در این روز دست کم شش نفر شهید و دهها تن زخمى شدند . بعد از این حادثه ، طلاب و علماى قم با انتشار اعلامیه اى ضمن محکوم کردند کشتار مردم بى دفاع ، این سئوال را مطرح کردند که آیا فضاى باز سیاسى به این معناست که اگر کسانى به مطالب غیر واقعى روزنامه اعتراض د کنند ، باید با گلوله پاسخ بگیرند ؟ رژیم ، شب بیستم دى ماه شهر را مملو از نیروهاى امنیتى کرد و به نوعى در شهر حکومت نظامى اعمال کرد . عکس العمل رژیم رژیم پهلوى بعد از واقعه خونین 19 دى ، عده اى از کارمندان و اعضاى حزب رستاخیز را جمع آورى و با به راه انداختن تظاهراتى نمایشى سعى کرد وانمود کند که روشنفکران ایران ، شورش مرتجعین قم را محکوم مى کنند . تظاهر کنندگان قلابى ، صبح روز 23 دى 1356 ، سوار بر اتوبوسها راهى قم شدند و طى یک راهپیمایى ، به حمایت از شاه پرداخته و جاوید شاه گویان به سمت حرم حرکت کردند . عکس العمل دیگر رژیم ، به منظور انحراف افکار عمومى از رهبرى امام ( ره ) اجازه دادن فعالیت به برخى از گروههاى موافق سلطنت بود که خواهان اصلاحات جزیى بودند . در همین دوران ، اعلام موجودیت کمیته دفاع از آزادى و حقوق بشر در شمار اخبار جالب توجه است . نماینده هیئت اجرائیه این کمیته با دعوت از خبرگزاریهاى معتبر جهان بطور رسمى موجودیت این کمیته را اعلام کرد . نتایج و پیامدهاى قیام نوزدهم دى این واقعه به لحاظ نتایج و پیامدها از چند نظر شایان توجه است : 1 - سازش شاه و کارتر و تو خالى بودن شعار فضاى باز سیاسى شاه را به مردم نشان داد . 2 - ثابت کرد که شاه از حرکت مذهبى - سیاسى به رهبرى روحانیت و در رأس آنها امام خمینى ( ره ) بیش از هر حرکت سیاسى دیگر وحشت دارد . 3 - آنچه را که رژیم از آن وحشت داشت ، به تبع قیام نوزده دى به وقوع پیوست و حوزه هاى علمیه و روحانیت در خط امام ( ره ) به حرکت در آمدند و زمینه اى فراهم گردید که نهضت در مسیر صحیح مبارزه قرار گیرد ، به نحوى که حتى ترفندهاى بعدى رژیم نیز بى اثر شد . 4 - روشن شد که جریان حقوق بشر و فضاى باز سیاسى ، طلیعه اى براى میدان دادن به ملى گراها ، لیبرالها و . . . بوده و آمریکا و رژیم شاه ، عملا در جذب مردم بسوى میانه روها موفقیتى نداشته اند و آنان هیچ پایگاهى در میان مردم ندارند . 5 - متحجرین حوزه ها و کسانى که مروج جدایى دین از سیاست بودند و همواره درس و بحث و فقه و اصول و . . . را به مبارزه با شاه ترجیح مى دادند ، شکست خوردند و مردم نیز فهمیدند که باید سراغ چه کسانى بروند . 6 - ماهیت رژیم ضد مردمى شاه را براى بسیارى آشکار کرد . از آن پس بود که شعار مرگ بر شاه شعار اصلى و تکیه کلام توده هاى انقلابى شد . 7 - باعث تعمیق و مردمى شدن نهضت و شرکت توده هاى مذهبى ، بویژه جوانان گردید . 8 - برخى از احزاب و جمعیتهایى که حرکت سیاسى خود را با اتکا به حقوق بشر کارتر و فضاى باز سیاسى ایجاد شده توسط شاه و در چهار چوب قانون اساسى شکل داده بودند ، بتدریج از مردم جدا شدند و به دامن آمریکا و غرب پناه بردند . 9 - با قیام قم ، آهنگ حرکت انقلاب به صورت استراتژى جهلم ها ى پشت سرهم ، با صورت و محتواى کاملا اسلامى شتاب فزاینده و گسترده ترى به خود گرفت و رهبرى امام ( ره ) به عنوان نقش اصلى مبارزه با رژیم ظاهر شد . ( بر گرفته از : روزها و رویدادها ( ( جلد سوم ) ) ، نویسندگان : على برى دیزجى ، محمد رضا مطیعان ، مجید ترکاشوند ، سایت غدیر ) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه