مي خواستم در مورد عمليات آژاکس و نقش آمريکا و انگليس در آن بدانم . لطفا به صورت مفيد و مختصر در اين زمينه اطلاعات مورد نياز را ارائه نماييد ؟

عمليات آژاکس اسم رمز عمليات سازمان سيا در کودتاي 28 مرداد 1332 در ايران بود. پس از آنکه مجلس ايران لايحه ملي شدن صنعت نفت را در 29 اسفند 1331ش تصويب کرد، آمريکايي ها در مراحل اوليه نظر مساعدي نسبت به ملي شدن نفت داشتند . به همين منظور آمريکا در ابتدا سعي کرد که نقش ميانجي را در اختلاف بين ايران و انگليس بازي کند و بعد از اينکه تلاش هاي مختلف کارساز نيفتاد پس از مسافرت مصدق به واشنگتن، کاخ سفيد پيشنهاد تازه اي ارائه کرد که بر اساس آن نفت ايران مي بايست به وسيله شرکت ملي نفت ايران توليد و توسط کنسرسيومي فروخته مي شد. اما مصدق اين طرح را رد کرد . به دنبال شکست مذاکرات ميانجي گرايانه آمريکا با دولت مصدق که در راستاي تأمين منافع آمريکا براي گرفتن سهمي از نفت ايران صورت پذيرفت و نيز ترس دستگاه ديپلماسي ايالات متحده از احتمال به قدرت رسيدن کمونيست ها در ايران با طرحي که انگليسي ها براي تدارک کودتا عليه مصدق تهيه کرده بودند آمريکا و انگليس در صدد براندازي دولت مصدق برآمدند. حسين فردوست از قول يکي از مأموران انگليسي که با او ديدار کرده بود مي نويسد: ما بوديم که آمريکايي ها را به انجام کودتا ترغيب کرديم و گفتيم که اگر دير بجنبيم در ايران يک کودتاي کمونيستي پيروز مي شود و لذا براي نجات ايران بايد مصدق را بر کنار و شاه را باز گرداند و آمريکايي ها نيز نظر ما را پذيرفتند. به همين منظور، کروميت روزولت که از مقام هاي برجسته سازمان سيا بود وارد ايران شد و انجام کودتاي 28 مرداد 1332ش را هماهنگي کرد و مصدق را از صحنه قدرت سياسي ايران حذف کرد . وي که مجري کودتاي سازمان سيا در ايران بود، در اين زمينه مي گويد: کودتاي ايران نخستين عمليات مخفي عليه يک دولت خارجي بود که به وسيله سيا در ماه هاي آخر حکومت من تنظيم شده بود . آيزنهاور از چگونگي عمليات مربوط به کودتا از آغاز تا پايان آگاه بوده و دستور اجراي کودتا به وسيله دالس وزير خارجه آمريکا به برادرش الن دالس رئيس سابق سيا و هم چنين والتر بيدل اسميت معاون وزارت امور خارجه صادر شد . وي مي گويد دستورات صريحي از اين سه شخصيت براي اجراي اين مأموريت دريافت کرده و انتخاب او به اين دليل بوده که مدتي مهم ترين مقام را از طرف سيا در خاور ميانه بر عهده داشته است . وي مي افزايد: اوضاع ايران را از سال 1952 مورد بررسي قرار داده و انگليس ها از مدتي پيش از آن تاريخ در زمينه پيشنهاد کودتا وارد مذاکره شده بودند. چند روز قبل از آغاز کودتا و با پيشنهاد کروميت روزولت ، در 22 مرداد ، شاه فرماني دائر بر عزل مصدق و نصب زاهدي به نخست وزيري امضاء کرد و شاه که خود در آن زمان در کلاردشت به سر مي برد رئيس گارد ، سرهنگ نصيري را مأمور ابلاغ فرمان عزل مصدق کرد ولي نصيري توسط مصدق باز داشت شد و شاه با اطلاع از دستگير شدن نصيري به خارج از کشور فرار کرد . فراکسيون نهضت ملي طرفدار مصدق در 27 مرداد تصميم گرفت شوراي سلطنت تشکيل شود تا تکليف شاه روشن گردد . طي سه روز از 25 تا 28 مرداد تظاهرات خياباني احزاب و گروه هاي مختلف کم و بيش ادامه داشت و در همان حال زاهدي و عوامل اجراي کودتا مشغول سازمان دهي قواي خود بودند . در روز 27 مرداد گروهي از اوباش و اجير شدگان به خيابان ها ريختند و به تظاهرات به نفع شاه پرداختند . فرمانداري نظامي که تحت نظر مصدق بود ممانعتي از اين اقدامات به عمل نياورد و حمايت مردمي را طلب نکرد. بدين ترتيب واحدهاي نظامي کودتا نقاط حساس شهر را تصرف کردند و خانه مصدق را محاصره نمودند و در بعد ازظهر 28 مرداد زاهدي سقوط مصدق و انتصاب خود را به نخست وزيري از راديو اعلام کرد. متأسفانه دولت مصدق با به انزوا کشاندن روحانيت مبارز و بي اعتمادي به مردم و بي اعتنايي به حوادث قبل از 28 مرداد در عمل نتوانست در برابر کودتا مقاومت کند و نهايتا دولت وي سقوط کرد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه