من دو نفر را می‌شناسم که به خاطر یک‌سری مسائل با هم قهر کرده‌اند آیا من وظیفه دارم برای آشتی دادن این دو نفر دخالت کنم؟ یا این‌که اقدام من دخالت در امور شخصی آنها محسوب می‌شود؟ تکلیف من چیست؟

زندگی انسان‌ها به طور معمول از نوعی رنجش و کدورت خالی نیست. گاهی در جامعه بشری در اثر تعارض منافع، بالا بودن سطح انتظارات و کوتاهی در انجام وظایف. کدورت و نزاع و کشمکش در میان دو طایفه و یا دو رفیق یا دو شریک یا یک خانواده ایجاد می‌شود.اسلام در تعالیم اجتماعی خود می‌کوشد انسان‌ها در برابر این‌گونه جریانات و رویدادهای جامعه‌شان بی‌تفاوت نباشند بلکه در چارچوب تعلیم و تربیت اسلامی سعی بر این شده که حس خیرخواهی و اصلاح‌طلبی در وجود مردم پرورش داده شود لذا در قرآن کریم به صراحت دستور به اصلاح ذات البین شده و خداوند متعال فرموده‌اند: (((إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ)))[ حجرات (49)، آیه 10.]؛ «مؤمنان برادر یکدیگرند؛ پس دو برادر خود را صلح و آشتى دهید»در میان احادیث و سخنان پیشوایان ما نیز در مورد آشتی‌کنان و اصلاح ذات‌البین و فایده و اثر آن و ثواب اخروی مطالب فراوانی داریم.پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند:«اصلاح بین دو نفر و ایجاد آشتی میان دو نفر انسان مؤمن و مسلمان که با هم قهرند از همه نمازها و روزه‌ها(ی مستحبی) بهتر و با فضیلت‌تر است[ «إِصْلَاحُ ذَاتِ الْبَیْنِ أَفْضَلُ مِنْ عَامَّةِ الصَّلَاةِ وَ الصَّوْم»، بحار الأنوار، ج 73، ص 43.] و انسان پس از انجام فرایض، هیچ عملی انجام نمی‌دهد که بهتر از اصلاح میان مردم باشد»[ «مَا عَمِلَ رَجُلٌ عَمَلًا بَعْدَ إِقَامَةِ الْفَرَائِضِ خیر [خَیْراً] مِنْ إِصْلَاحٍ بَیْنَ النَّاس»، إرشاد القلوب إلى الصواب، ج 1، ص 165.].از سوی دیگر با این‌که دروغ گفتن یکی از گناهان کبیره است و دروغگو مورد نکوهش واقع شده است اما به خاطر اهمیت اصلاح بین مردم اگر کسی بتواند با دروغ مصلحتی بین دو نفر که با یکدیگر نزاع دارند صفا و صمیمیت ایجاد کند دروغ گفتن نه تنها گناه نیست بلکه پسندیده است.امام صادق(علیه السلام) در این باره فرموده‌اند: «الْکَذِبُ مَذْمُومٌ إِلَّا فِی أَمْرَیْنِ دَفْعِ شَرِّ الظَّلَمَةِ وَ إِصْلَاحِ ذَاتِ الْبَیْن»[ بحار الأنوار، ج 69، ‌ص 263.]؛ «دروغ زشت است مگر در دو مورد یکی برای از بین بردن شر ظالم و دیگر در مقام اصلاح بین دو نفر».در روایت دیگری آن حضرت به تبیین بیشتر این مسئله پرداخته و بیان داشته‌اند: «اَلکَلامُ ثَلاثَةٌ: صِدقٌ و َکِذبٌ و َإِصلاحٌ بَینَ النّاسِ قالَ: قیلَ لَهُ: جُعِلتُ فِداک مَا الصلاحُ بَینَ النّاسِ؟ قالَ: تَسمَعُ مِنَ الرَّجُلِ کَلاما یَبلُغُهُ فَتَخبُثُ نَفسُهُ، فَتَلقاهُ فَتَقولُ: سَمِعتُ مِن فُلانٍ قالَ فیکَ مِنَ الخَیرِ کَذا و َکَذا، خِلافَ ما سَمِعتَ مِنهُ»[ کافى(ط-الاسلامیه) ج2، ص341، ح16.]؛ «سخن سه گونه است: راست و دروغ و اصلاح میان مردم، به آن حضرت عرض شد: قربانت اصلاح میان مردم چیست؟ فرمودند: از کسى سخنى درباره دیگرى می‌شنوى که اگر سخن به گوش او برسد، ناراحت می‌شود. پس تو آن دیگرى را می‌بینى و برخلاف آنچه شنیده‌اى، به او می‌گویى: از فلانى شنیدم که در خوبى تو چنین و چنان می‌گفت!!».رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «مَنْ مَشَى فِی صُلْحٍ بَیْنَ اثْنَیْنِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ مَلَائِکَتُهُ حَتَّى یَرْجِعَ وَ أُعْطِیَ أَجْرَ لَیْلَةِ الْقَدْر»[ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال 288.]؛ «کسی که برای سازش بین دو نفر قدم بردارد، خداوند متعال و فرشتگان خدا بر او درود می‌فرستند تا باز گردد و ثواب شب قدر را به وی می‌دهند».آن حضرت اصلاح بین زن و شوهر‌هایی که به هر دلیل میانشان اختلاف ایجاد شده را بسیار مهم دانسته و فرموده‌اند:«مَنْ مَشَى فِی إِصْلَاحٍ بَیْنَ امْرَأَةٍ وَ زَوْجِهَا کَانَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ یَخْطُوهَا فِی ذَلِکَ عِبَادَةُ سَنَةٍ قِیَامٍ لَیْلُهَا وَ صِیَامٍ نَهَارُهَا»[ همان. ]؛ «کسی که برای سازش بین مرد و زنی قدم بردارد خداوند به هر قدمی که بر می‌دارد و سخنی که می‌گوید ثواب یک سال عبادت را به وی می‌دهد که شب‌های آن را به عبادت برخاسته و روزهای آن را روزه گرفته باشد».از مجموع آنچه گفته شد معلوم می‌شود در سبک زندگی اسلامی، رفع کدورت میان دو نفر نه تنها دخالت در امور شخصی دیگران محسوب نمی‌گردد بلکه از حقوق مسلمانان بر دیگران این است که اگر کدورتی بین عده‌ای از مسلمین ایجاد شد، جهت جلوگیری از گسترش عداوت و دشمنی‌ها میان مؤمنان[ پیامبر خدا فرموده‌اند: «فَاِنَّ فَسادَ ذاتِ البَیْن هِیَ الحالِقَةُ»؛ «تیره شدن رابطه میان مردم، مهلک و دین برانداز است». (نهج الفصاحة مجموعه کلمات قصار حضرت رسول(صلی الله علیه و آله و سلم)، ص 240)]، دیگران به رفع آن اقدام نمایند؛ اما نباید فراموش کرد که جهت تحقق هرچه بهتر این امر، در نظر داشتن نکاتی ضروری به نظر می‌رسد:1. پیدا کردن ریشه‌های اختلاف باعث می‌شود انسان زودتر به نتیجه برسد.2. اگر اختلافات عمیق باشد باید بعد از بررسی جهات آن، تک تک به حل آن پرداخت و شتابزدگی ننمود.3. با استفاده از مسائل عاطفی که در آیات و روایات وجود دارد، به تحریک عواطف دو طرف پرداخت.4. مأیوس نشدن و صبر و حوصله و فداکاری از جمله موضوعات مهمی است که اصلاح کننده باید مدنظر داشته باشد.5. از نکات مهم دیگر پرهیز از جانبداری در اختلافات می‌باشد که ممکن است مسیر اصلاح میان دو نفر را دچار آسیب کند.[ اخلاق در قرآن، پیشین، ص 317 و 318.] .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه