من مشکلم اینکه زود عصبی میشم،البته همه تلاشم رومیکنم ولی بعضی وقتهاکه حرفهای غیرمنطقی می شنوم دیگه ازکوره در میام،چیکارکنم که شامل الکاظمین الغیظ بشم.ازتجسم عملم هم تو آخرت خیلی می ترسم،انگارهمین الان داره اتفاق میافته!؟کمکم کنید.

در پاسخ به مطالب زیر توجه کنید . از دیدگاه اسلام   که دین توحیدی است، ابتدا باید از خود سوال کنیم که نیروی خشم و غضب را خدای متعال برای چه به انسان داده است؟ برای اینکه از خودخواهی های خود دفاع کند یا برای اینکه در برابر دشمنان خدا بایستد و از دین خود دفاع کند؟ کاربرد خشم آیا داخلی است یا خارجی؟از نظر اسلام معیار خشمگین شدن، خدا است. قرآن کریم می فرماید : محمد رسول الله و الذین معه اشداء على الکفار رحماء بینهم. اصولا کارکرد خشم در مقابله با کفار و دشمنان خدا و اولیای خدا است و نسبت به مومنان خشمگین شدن خطا است، زیرا خشم ما در حقیقت به خداوند باز می گردد . ریشه خشم باید ایمانی باشد و تعصب انسان مومن نسبت به خداوند است. اگر کسی به ساحت خدا بی حرمتی کند و یا به ساحت مومنان به خدا، آنگاه جای خشم و غضب است و در غیر این صورت خشم انسان خدا پسندانه نیست. راهکار درمان واقعی خشم روش توحید است. از دیدگاه توحید مردم دو دسته اند : دوستان خدا و دشمنان خدا. غضب تنها در مورد برخورد با دشمنان خدا آن هم بر سر دفاع از خدا و دین و دوستان خداوند کاربرد دارد و باید بدانیم که خشمگین شدن در میان دوستان خدا خطا است و کاربرد ندارد؛ پس باید خشم خود را کنترل و در جای خود به کار بگیریم و از انفعال آن نیز جلوگیری کنیم . اما   از دیدگاه روانشناسی ، خشم و غضب در واقع یک حالت نفسانى و درونى است که آدمى را وادار به رفتارى پرخاشگرانه و غلبه و انتقام نسبت به دیگرى مى کند. البته اصل «قوه غضب» در انسان وجود دارد و در حفظ و بقاى وى نقش به سزایى ایفا مى کند؛ اما این قوه نیز مانند سایر قواى نفسانى باید کنترل و در جهت صحیح از آن استفاده شود و از افراط و تفریط نسبت به آن اجتناب گردد؛ زیرا افراط در آن موجب ناکارآمدى فکر و عقل مى شود و خطرات و خسارات جبران ناپذیرى را در پى دارد. تفریط در آن نیز موجب جبن و خوارى مى شود و از پیامدهاى بد آن بى غیرتى و بى تفاوتى نسبت به مسئولیت هاى فردى و اجتماعى است. البته بحث ما در اینجا، بیشتر مربوط به جنبه افراطى غضب (عصبانیت) است؛ از این رو زیان هایى که ناشى از شعله ور شدن غضب است را به اختصار بیان مى کنیم، سپس به عواملى مى پردازیم که موجب شعله ور شدن غضب و بروز عصبانیت و پرخاشگرى مى شود و در پایان راه کارهایى به منظور کنترل آن بیان مى کنیم . پیامدهاى غضب و خشم : 1. غضب، فکر و عقل انسان را ناکار آمد و زمین گیر مى کند؛ چنان که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «غضب، دل مرد دانا را هلاک مى کند» (بحار الانوار، ج 73، ص 226، ح 20 ).2. پیامبر(ص) فرمود: «غضب، ایمان را فاسد مى گرداند ؛ همان گونه که سرکه عسل را فاسد مى کند» (کافى، ج 2، ص 303، ح 3 ؛ بحار الانوار، ج 72، ص 274، ح 24 ).3. غضب کلید هر بدى است و شیطان همه وجود فرد غضبناک را تسخیر مى کند و او را به هر عمل زشتى وا مى دارد(همان ).4. از آثار بد غضب این است که فرد غضبناک و عصبانى، رفتارهاى نادرستى - مانند فحش دادن و پرخاشگرى کلامى، شماتت، مسخره کردن، فاش کردن اسرار و بدگویى از دیگران - را از خود بروز مى دهد. علاوه بر این موجب دشمنى دوستان و شماتت دشمنان، انزواى اجتماعى، افسردگى و بیمارى هاى جسمانى و روانى مى شود. بنابراین کنترل خشم امرى بایسته و اجتناب ناپذیر است؛ وگرنه موجب هلاکت انسان و خسارات جبران ناپذیرى مى شود . عوامل غضب و خشم : خشم مى تواند عوامل گوناگونى داشته باشد، از جمله :1. صفات رذیله اى مانند، حسادت، کبر و غرور، حرص، حب جاه و مال و ...؛ 2. کم حوصلگى و کم ظرفیتى؛ 3. ضعف و ناتوانى مزاج؛ 4. عدم اعتماد به نفس؛ 5. حساسیت هاى افراطى؛ 6. منفى بافى و سوء ظن به دیگران؛ 7. یادگیرى و همانند سازى و تقلید از والدین، همسالان ، همکلاسان و دوستان . راهکارهاى کنترل خشم : اما دلیل آن - هر چه که باشد - با راه کارهایى که ارائه مى شود، مى توان تا حدود زیادى از آن پیشگیرى نمود :1. هنگامى که عصبانى مى شوید، در خودتان یک تغییر حالت فیزیکى ایجاد کنید؛ مثلاً مقدارى قدم بزنید و سعى کنید در آن لحظات تصمیم نگیرید و اگر آب در دسترس شما است، مقدارى آب خنک میل کنید و دست و صورت خود را با آن شست و شو دهید .2. اگر امکان دارد، هنگام عصبانیت یا بى حوصلگى و کسالت، یک دوش آب ولرم بگیرید .3. چند لحظه دراز بکشید و چشمان خود را ببندید و همه ماهیچه هاى خود را شل کنید تا آرامش عضلانى پیدا کنید، و فکر خود را از آنچه موجب عصبانیت شما شده است، منصرف کنید و به عضلات بدن خود تمرکز یابید .4. به خودتان تلقین کنید که اتفاق خاصى نیفتاده؛ مگر آسمان به زمین آمده است؟ دیگران در چنین مواردى چه مى کنند؟ آیا همه عزا مى گیرند؟ هر کس به کارى مشغول مى شود و به این گونه موارد اعتنایى نمى کند .5. همیشه فضاى ذهنى و روانى خود را براى شنیدن و دریافت رفتارهاى نابجا و خلاف انتظار آماده سازید؛ به این معنا که همیشه انتظار داشته باشید دیگران با شما، به بدترین شکل برخورد کنند؛ اگر کسى مدتى چنین کند، به تدریج صفت حلم در او به وجود مى آید و علاوه بر این، حسن خلق نیز براى او حاصل مى شود و خود را براى تحمل آن آماده می کند .6. اگر گاهى سریع سخن گفتید و عجولانه تصمیم گرفتید و رفتار نابجا از شما سر زد، به سرعت خود را سرزنش و حتى در لفظ، اظهار پشیمانى کنید و وعده ها و قول هاى خود را در ذهن خویش، حاضر سازید .7. از خود ارزندگى نابجا و شخصیت قائل شدن بیش از اندازه براى خود بپرهیزید و تنها هنجارها را رعایت کنید. از این رو به رفتارهاى متواضعانه - همانند تقدم در سلام، ابراز ارادت به کوچک ترها، مصافحه و احوال پرسى، تفریح و صحبت با دیگران - اقدام کنید .8. ذکر «لا حول و لا قوة الا باللَّه» را زیاد بر زبان جارى سازید و سوره «والعصر» را زیاد بخوانید. تکرار اذکار «استغفراللَّه ربى و اتوب الیه» و «اعوذ باللَّه من الشیطان الرجیم» نیز مفید است . امام صادق(ع) فرمودند: «خداوند به برخى از انبیا وحى کرد : اى فرزند آدم! در وقتى که غضبناک گردیدى، مرا یاد کن تا من هم تو را در وقت غضبم یاد کنم و تو را هلاک نسازم» (بحار الانوار، ج 73، ص 276، ح 29). بنابراین یاد خدا علاوه بر اینکه آتش خشم را خاموش مى کند، موجب آرامش انسان مى شود و در قیامت نیز آثار مثبتى به دنبال دارد .9. به هنگام احساس عصبانیت، سریع تغییر وضعیت و موقعیت دهید و از آن محیط دور شوید؛ مثلاً اگر در منزل این حادثه رخ داد، لباس پوشیده و منزل را ترک کنید .10. وقتى که با امور عصبانیت آفرین مواجه هستید، براى مدتى (حدود 10 تا 15 دقیقه) راه دریافت هاى حسى خود را سد سازید. براى مثال جلوى گوش های خود را بگیرید و چشمان خود را ببندید و سر خود را پایین اندازید تا دریافت هاى عصبانیت تحت کنترل شما در آیند و موجب تحریک بیشتر شما نشوند .11. اگر رفتار و یا صفتى که در شخصى هست، موجب عصبانیت شما شده، آن را شوخى تلقى کنید و به شکلى خود را از تیررس او دور در نظر بگیرید؛ یعنى از در نظر گرفتن خویش به عنوان مخاطب رفتارهاى دیگران پرهیز کنید؛ مثلاً از مشاهده کسى که فحش مى دهد با خود بگویید مخاطب او من نیستم و در این هنگام از صحنه دور شده و راه دریافت هاى حسى را سد سازید تا بیشتر مورد هجوم قرار نگیرید .12. براى توجیه رفتارهاى خلاف انتظار دیگران، توجیه مناسبى داشته باشید و آنها را مقصر تلقى نکنید؛ مثلاً بگویید : خودم از این فرد بدتر رفتار مى کنم، او اشتباه گرفته و مقصر نیست. اشتباه من باعث رفتار نامناسب او شده است .13. به نظرات و عقاید دیگران احترام بگذارید و محترمانه با آنها رفتار کنید .14. در کارهاى مهم، با مشورت خواستن از دیگران، تصمیمات خود را استحکام بخشید و از اقدامات عجولانه و خام بپرهیزید .15. بیشتر با افراد حلیم، صبور، غیرعصبى و خوش مشرب معاشرت کنید و حرف شنوى از افراد تند مزاج نداشته باشید و از دوستی با آن ها بپرهیزید .16. همیشه خود و رفتارتان را درست و صحیح تلقى نکنید و احتمال خطا در کارهاى خود را بدهید .17. به عنوان تمرین گاهى با افرادى که سلیقه آنها را نمى پسندید، برخورد کوتاه مدت داشته باشید .18. روایات و آثارى که در مذمّت غضب رسیده، مطالعه کنید و احادیثى که در مدح و ثواب حلم و خود نگاه دارى وارد شده، مورد توجه قرار دهید. (ر.ک : محمدى رى شهرى، میزان الحکمه، ج 9، باب غضب؛ ج 3، باب حلم ؛ بحارالانوار، ج 71، باب الحلم والعفو و کظم الغیظ )19. با رعایت موارد بالا در برنامه ای منظم، و نمره دادن به عملکرد خود ، سعى در تقلیل موارد تخلف داشته باشید و همت خود را به افزایش صبر و تحصیل سعه صدر معطوف بدارید . آثار و فوائد کنترل خشم در روایات :  1- ایمنی در قیامت ـ امـام بـاقـر(ع) : کسى که خشمى را فرو خورد در حالى که مى تواند آن را اعمال کند، خداوند در روز قیامت دلش را از ایمنى و ایمان آکنده کند . 2- خشنودی در قیامت ـ امام صادق (ع) : هر که خشمى را فرو خورد که اگر بخواهد مى تواند آن را به کار بندد (و از طرف خود انتقام بگیرد)، خداوند در روز قیامت دلش را از خشنودى خود پر سازد . 3- افزایش ایمان ـ پیامبر خدا (ص) : هر که خشمى را فرو خورد، خداوند درون او را از ایمان پر کند . 4- عیب انسان پوشیده می شود ـ امام صادق (ع ) : هر که خشم خود را نگه دارد، خداوند عیب او را بپوشاند . 5- راه رسیدن به خدا ـ پیامبر خدا (ص) : از محبوب ترین راهها به سوى خداى عزوجل دو جرعه است : جرعه خشمى که با بردبارى آن را فرو برى و جرعه مصیبتى که با شکیبایى کردن آن را فرو برى . 6- عاقبت به خیری ـ امـام عـلـى(ع ) در نـامـه اى بـه حـارث هـمـدانـى مـى فـرماید : خشم را فرو خور و به هنگام توانایى، گذشت کن و در هنگام عصبانیت، بردبار باش و در وقت چیرگى، ببخشاى تا سرانجامت نیکو باشد . 7- پیروزی بر شیطان ـ امام علی(ع) : هـر کـه بـر خـشـم خـویش چـیـره شـود، بـر شیطان پیروز شود و هر که مقهور خشم خویش شود، شیطان بر او پیروز گردد . 8- مصون ماندن از هلاکت ـ امام علی(ع) : خویشتن دارى به هنگام بروز خشم، از افتادن در ورطه هاى هلاکت مصون مى دارد . 9- نشان انسانیت   ـ امام علی(ع) : بالاترین انسانیت، تسلط داشتن بر خشم است و میراندن خواهش نفس . 10- نشان قدرت انسان ـ امام باقر(ع ) : هیچ قدرتى مانند جلوگیرى از خشم، نیست . ـ پیامبر خدا (ص): پهلوانى، به زمین زدن حریف نیست، بلکه پهلوان کسى است که در هنگام خشم خویشتن دار باشد .( این روایات از ترجمه میزان الحکمه ج8، ص 251 الی ص 426 گرفته شده ) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه