چرا حرام بودن شراب در قرآن گفته نشده؟

بر اساس نظریه صحیح و درست که فقهاء و دانشمندان شیعه بدان معتقدند، احکام خداوند بر اساس مصالح و مفاسد است؛ یعنی اگر انجام عملی دارای منفعت مهم و حیاتی است، آن عمل واجب خواهد بود یا اگر منفعت آن حیاتی نباشد آن عمل مستحب است؛ و اگر انجام عملی، دارای ضرر خطرناک و مهلک باشد، انجام آن حرام؛ و اگر ضرر آن خطرناک و مهلک نبوده، مکروه است؛ و در صورتی که منفعت یا ضرر آن غالب نباشد و مساوی الطرفین باشد آن عمل مباح است؛ البته منظور از منفعت و ضرر صرف منفعت و ضرر مادی نیست بلکه به معنای عام و گسترده است که به جامعیت و گستردگی ابعاد وجودی انسان می باشد. شراب و فلسفه حرمت آن حرمت شراب در قران کریم برخی از احکام اسلامی با این که تعبّدی اند، نوعی استدلال عقلانی در آن ها نهفته است، چرا که وقتی اصول دین و مهم ترین فروع اصلی یک مذهب با دلایل عقلانی و حکمت برهانی روشن گردید، خردمندان به حکم قیاسِ فروعاتِ جزیی بر فروع و اصول کلی دینی، احکام تعبّدی را می پذیرند. به همین دلیل پذیرش چنین مسائلی را باید تعبّدی و تعقلی نام نهاد، زیرا این نوع تعبّد، ریشه در عقلانیت دارد.  مؤمنان معتقدند تمام احکام اسلامی، فلسفه یا اسراری دارند که بیشتر آن ها را نمی دانیم، و شاید تأثیر معنوی احکام، در ندانستن حکمت آن ها باشد و یا خدای متعال کشف آن ها را به عقل و علم بشر موکول ساخته است تا حقانیت این مذهب بر عموم مردم، به ویژه دانشمندان منصف واضح گردد و حجت نیز از این طریق بر آنان تمام شود، چرا که توجه به فلسفه احکام و فهم آن ها در آن روزگاران امکان نداشته است. وانگهی، اگر بنا باشد مردم پس از آشنایی با فلسفه و اسرار احکام به دستورات دینی عمل کنند، چنین اشخاصی پیرو عقل محض و علم صِرف خواهند بود، نه تابع مذهب و دین. بی گمان در این صورت مسائل دینی اثر تربیتی و معنوی خود را از دست می دهند، زیرا عشق و تعبّد است که آدمی را می سازد، در غیر این حالت، مسلمان ها برای عمل به دستورات دینی، باید در هر زمانی منتظر کشف حکمت احکام توسط علم و عقل باشند و تا زمانی که حکمت آن ها مشخص نشده، از عمل به فرامین الهی معافند.  بر فرض اگر هم این گونه باشد، نمونه های بسیاری را مشاهده می کنیم که با وجود معین شدن زیان ها و حرمت آن ها از طریق علم و عقل، باز جمع کثیری بدان توجه نمی کنند؛ مانند سیگار کشیدن، استفاده از مواد مخدّر، انواع مسکرات و. . . بر این اساس باید گفت تنها عاملی که می تواند انسان را از محرّمات و هر آن چه مضر است، باز دارد دین و ایمان واقعی است. از این رو مسلمانان صدر اسلام تا آیه حرمت شراب نازل شد، تمام خمره ها را شکستند و شراب ها را بر روی زمین ریختند؛ چنان که با ظهور انقلاب اسلامی نیز مردم خشمگینانه مراکز فحشا و فساد را خراب کردند. در قرآن ذکر شده چنانکه می فرماید: یسئَلُونَک عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کبِیرٌ وَ مَنَفِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُمَا أَکبرُ مِن نَّفْعِهِمَا وَ یسئَلُونَک مَا ذَا ینفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ کَذَلِک یبَینُ اللَّهُ لَکُمُ الاَیتِ لَعَلَّکمْ تَتَفَکَّرُونَ .[1] در باره شراب و قمار، از تو می پرسند، بگو: «در آن دو، گناهی بزرگ، و سودهایی برای مردم است، و[لی ] گناهشان از سودشان بزرگتر است. » و از تو می پرسند: «چه چیزی انفاق کنند؟» بگو: «مازاد [بر نیازمندی خود] را.» این گونه، خداوند آیات [خود را] برای شما روشن می گرداند، باشد که در [کار] دنیا و آخرت بیندیشید. یأَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لا تَقْرَبُوا الصلَوةَ وَ أَنتُمْ سکَرَی حَتی تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ وَ لا جُنُباً إِلا عَابِرِی سبِیلٍ حَتی تَغْتَسِلُوا وَ إِن کُنتُم مَّرْضی أَوْ عَلی سفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِّنکُم مِّنَ الْغَائطِ أَوْ لَمَستُمُ النِّساءَ فَلَمْ تجِدُوا مَاءً فَتَیمَّمُوا صعِیداً طیباً فَامْسحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَ أَیدِیکُمْ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَفُواًّ غَفُوراً[2] ای کسانی که ایمان آورده اید، در حال مستی به نماز نزدیک نشوید تا زمانی که بدانید چه می گویید؛ و [نیز] در حال جنابت [وارد نماز نشوید] -مگر اینکه راهگذر باشید- تا غسل کنید؛ و اگر بیمارید یا در سفرید یا یکی از شما از قضای حاجت آمد یا با زنان آمیزش کرده اید و آب نیافته اید، پس بر خاکی پاک تیمّم کنید، و صورت و دستهایتان را مسح نمایید، که خدا بخشنده و آمرزنده است. یأَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا إِنَّمَا الخَْمْرُ وَ الْمَیسرُ وَ الأَنصاب وَ الأَزْلَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشیطنِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ [3] ای کسانی که ایمان آورده اید، شراب و قمار و بتها و تیرهای قرعه پلیدند [و] از عمل شیطانند. پس، از آنها دوری گزینید، باشد که رستگار شوید. این آیه هم در مدینه نازل شد و حکم قطعی حرمت شراب را بیان کرد. در شأن نزول این آیه گفته اند وقتی که آیه 43 سورة نساء نازل شد. عمر گفت: اللهم بین لنا فی الخمر بیانا شافیا.یعنی خدایا درباره خمر بیانی روشن و کافی... برای ما بیاور چون خلیفه دوم تا آن زمان شراب می نوشید. و بعد این آیه نازل شد. البته درباره شأن نزول آیه فوق نظرات دیگری هم هست. این آیه در سال چهارم هجرت و 17 بعثت نازل شد و خمر به طور قطعی و کامل تحریم شد. البته آیات دیگری نیز در مذمت خمر وجود دارد. در روایتی امام صادق(ع) فرمود: مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً قَطُّ إِلَّا وَ قَدْ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّهُ إِذَا أَکْمَلَ لَهُ دِینَهُ کَانَ فِیهِ تَحْرِیمُ الْخَمْرِ وَ لَمْ تَزَلِ الْخَمْرُ حَرَاماً إِنَّ الدِّینَ إِنَّمَا یحَوَّلُ مِنْ خَصْلَةٍ ثُمَّ أُخْرَی فَلَوْ کَانَ ذَلِکَ جُمْلَةً قُطِعَ بِالنَّاسِ دُونَ الدِّینِ[4] یعنی: خداوند هرگز پیامبری را بر نیانگیخت مگر آنکه می دانست که چون دین او را کامل کند تحریم شرابخواری نیز در آن است. شراب همیشه حرام بوده است. دین از خصلتی به خصلت دیگر تحول می یابد و اگر از ابتدا کامل بود مردم دین را نمی پذیرفتند. در اینجا عباراتی را از کتاب  آیات الأحکام (الجرجانی) در ذیل خدمتتان ارائه می نمائیم قوله تعالی فی سورة المائدة: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ[5] یعنی ای گروه مؤمنان اینست و جز این نیست که شراب و قمار و بتان و عمل نمودن به تیرها که عادت اهل جاهلیت بود جهة قمار یا استخاره پلیدیست ناشی از عمل شیطان پس اجتناب کنید از خمر شاید که رستگاری یابید. پوشیده نماند که علماء متفقند بر آن که آیت آخر آیتی است که نازل شده است در شأن خمر لیکن اصحاب ما بر آنند که هیچ آیت نازل نشده است که دلالت کند بر تحلیل خمر بلکه هر آیت که در شأن او نازل شده دالست بر تحریم او و حرمت او متفق علیه جمیع شرایع و ادیان است بنا بر آن که مدار تکالیف شرعیه بر عقل است و او مزیل عقل است و جمهور مخالفین بر آنند که خمر در اول اسلام حلال بود»[6] و در آخر حرام شد باین آیت. و گویند که چهار آیت نازل شده است در شأن خمر یکی قول خدای تعالی در سوره نحل: وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِیلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً[7] یعنی و از جمله موهای درختها خرما و انگور فرا می گیرید از هر یک ازین میوه های شراب که مزیل عقل است و روزی نیکو[8]  این آیت نازل شد در مکه و مردم به شرب خمر مشغول بودند و به حلالی می خوردند بعد از آن عمر و معاذ و جمعی از اصحاب رسول صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم گفتند ای رسول خدا فتوی ده ما را در باب خمر از جهت آن که او زایل کننده عقل است و بر اندازنده مال است پس نازل شد قول خدای تعالی: یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِما إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ[9] یعنی می پرسند از تو ای محمد در باب خمر و قمار بگو در ایشان گناه بزرگست و فایده هاست از برای مردم[10] پس بعد از نزول این آیت بعضی می خوردند و بعضی نمی خوردند بعد از آن عبد الرحمن بن عوف روزی ضیافت کرد جمعی را از اصحاب پس خمر خوردند و مست شدند و پیشنمازی کرد یکی ازیشان و در نماز سوره قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ خواند و خواند که اعبد ما تعبدون پس نازل شد: قول خدای تعالی: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُکاری[11] _ [12] بعد از نزول این آیت مردم به شرب خمر کم اقدام می نمودند تا آن که روزی ضیافت کرد عتبان بن مالک سعد بن ابی وقاص را با جمعی از اصحاب پس خمر خوردند و مست شدند و شعرها می خواندند و با یکدیگر تفاخر می کردند سعد شعری خواند در هجو انصار بود پس شخصی از انصار که آنجا حاضر بود زد سعد را به استخوانی طرف دهان شتر و سر او را شکست چنانکه سفیدی سر استخوان او نمایان شد پس سعد شکایت کرد نزد رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم پس نازل شد این آیت که: إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ الی آخر[13] پس امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود که اگر قطره از شراب در چاهی افتد پس به جای آن چاه مناره بنا کنند اذان نگویم بر آن مناره و اگر قطره از شراب در دریا افتد پس خشک شود آن دریا و از زمین او گیاه برآید نچرانم آن گیاه هیچ حیوانی را[14] و بعضی محققان گفته اند که همه آیات مذکوره دلالت می کند بر تحریم خمر چنانکه به اندک تأملی ظاهر می گردد و ازین مقدمات معلوم شد که مقصود از آیت مذکوره بیان حکم خمر است و باقی امور تبعیت اوست.[15] .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه