چه کسی « اشهدان علیا ولی الله و حی الله خیرالعمل» را در اذان قرار داد و چرا سنیها این دو را نمی گویند؟

شهادت به ولایت حضرت علی (ع ) (اشهد ان علیا ولی الله) هیچ گاه جزء اذان نبوده است نباید کسی این شهادت را به نیت اذان بگوید. هر چند ترک آن اشکالی ندارد ولی مستحب است که انسان به دنبال شهادت به رسالت پیامبر(ص ) این شهادت را نیز ذکر کند; و آن را جزء اذان به حساب نیاورد. بعید نیست مستحب بودن اقرار به ولایت امیرالمؤمنین(ع) در اذان مستحبی در صورتی که به نیت مطلوب بودن گفته شود. اما اقرار به ولایت اگر چه در غیر اذان باشد خوب است، پس احتیاج به دلیل مخصوص ندارد و کاملترین عبارتی که در اینجا گفته می شود آن است که اقرار به خلیفه بودن با وصی بودن حضرت امیرالمؤمنین(ع) و ائمه طاهرین(ع) در آن باشد (توضیح المسائل آیت الله فاضل، م 758). و از آنجا که این عبارت، الان در میان جوامع رایج می باشد و به عنوان شعار شیعیان مطرح است. گفتن آن بهتر است هم چنان که در اذان و اقامه اهل سنت - الصلوه خیر من النوم - شعار آنان به شمار می آید البته اگر مجامع اهل سنت و شیعیان اتفاق کنند که هر دو بر اذان زمان پیامبر(ص) عمل کنند بسیار شایسته است. اگر چه در اذان شیعه حذف نیست بلکه در ادامه شهادت به نبوت شهادت به ولایت مطرح شده که مطابق آیات قرآن است، مانند آیه شریفه «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ»؛ (مائده(5)، آیه 55). اما در اذان و اقامه اهل سنت عبارت «حی علی خیرالعمل» که جزء اذان بوده به دستور خلیفه دوم حذف شده است. پس اذان آنان ناقص است. در نتیجه شیعیان در ادامه دادن اذان به شهادت به ولایت، چیزی از اذان کم نکرده اند و اظهار آن به رضایت خدا و پیامبر(ص) نزدیک تر است. (توجه کردید که حی علی خیر العمل از اول جزء نماز بوده است ولی اهل سنت آن را در زمان عمر تغییر دادند). حضرت آیت الله سید اسماعیل مرعشی در کتاب اهمیت اذان واقامه و سومین شهادت , دو حدیث را از کتاب (السلافه فی امر الخلافه ) که اثر محقق و دانشمند بزرگ اهل سنت شیخ عبدالله مراغی مصری است نقل می کند و از این دو حدیث برمی آید که شهادت سوم از زمان رسول خدا وجود داشته است . 1- سلمان فارسی در عصر پیامبر در اذان و اقامه بعد از گواهی به یکتایی خدا و رسالت پیامبر(ص ) به ولایت امیرمؤمنان علی (ع ) نیز شهادت می داد. یکی از اصحاب به محضر رسول خدا(ص ) رسید و عرض کرد: (ای رسول خدا, امروز موضوعی را شنیدم که قبلا نشنیده بودم . پیامبر فرمود: آن موضوع چیست ؟ او عرض کرد: سلمان اذان می گفت . شنیدم او بعد از گواهی به یکتایی خدا و رسالت پیامبر (شهادتین ) به ولایت علی (ع ) گواهی داد (این ماجرا بعد از حجه الوداع پس از ماجرای غدیر رخ داد). پیامبر فرمود: (سمعتم خیرا; چیز خوبی شنیده اید). 2- نیز در مورد ابوذر غفاری روایت شده , یکی از اصحاب نزد پیامبر(ص ) آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! ابوذر در اذان بعد از شهادت به رسالت پیامبر(ص ) به ولایت علی شهادت می دهد و می گوید: (اشهد ان علیا ولی الله ) پیامبر فرمود: (کذلک اونسیتم قولی فی غدیر خم من کنت مولاه فعلی مولاه فمن ینکث فانما ینکث علی نفسه ; همین گونه است . مگر سخن مرا در غدیر خم فراموش کرده اید که گفتم هر کس من رهبر او هستم پس علی (ع ) رهبر او است . هر کس پیمان را بشکند قطعا به خودش آسیب رسانده است ). در هر حال علی (ع ) به حکم آیه (انما ولیکم الله والرسول ...), (مائده , آیه 55) از اولیاء الهی بر مسلمین است , شهادت دادن بر ولاء علی به حکم آیه , بدون آن که آن را جزئ اذان بدانیم کاری است محبوب . از دیدگاه شیعه , متن اذانی که در عصر رسول خدا(ص ) برای نماز قرائت می شد به این صورت است : الله اکبر, الله اکبر, الله اکبر, الله اکبر, اشهد ان لا اله الا الله , اشهد ان لا اله الا الله . اشهد ان محمدا رسول الله , اشهد ان محمدا رسول الله . حی علی الصلوه , حی علی الصلوه , حی علی الفلاح , حی علی الفلاح , حی علی خیر العمل , حی علی خیر العمل , الله اکبر, الله اکبر, لا اله الا الله , لا اله الا الله . نه یک کلمه کم و نه یک کلمه زیاد, (فقیه , ج 1, ص 188, چهار مجلدی , چاپ آخوندی , چاپ پنجم , وسائل الشیعه , ج 4, ص 644, ح 9. روایت دیگری هم همین 18 فصل را آورده اند). اگر کسی یک کلمه کم یا زیاد کند, کار حرامی انجام داده است و هیچگونه تردیدی در این نیست . باید همین گونه که هست , بجا آورده شود, (مستند العروه , ج 2, ص 287). شیخ صدوق می گوید: فرقه ی گمراه و ملعون (مفوضه ) از خود, اخباری ساختند و در اذان این جمله را اضافه کردند: (محمد و آل محمد خیر البریه ) بعضی از آنان جمله ی (اشهد ان علیا امیرالمؤمنین حقا) را پس از (اشهد ان محمدا رسول الله ) اضافه کردند و در بعضی روایات این گروه , پس از (اشهد ان محمدا رسول الله ) اشهد ان علیا ولی الله آمده است . شیخ صدوق اضافه می کند: تردیدی نیست در این که علی (ع ) ولی الله امیرالمؤمنین بحق است و محمد و آل محمد, خیر البریه هستند ولی این جمله ها در اصل اذان نیست , (فقیه , ج 1, ص 188). برای همین فقهای شیعه هیچکدام نگفته اند که این جمله جزو اذان است بلکه آنچه آوردیم , اذان همان است نه یک کلمه کم دارد و نه یک کلمه زیاد. و مسأله شهادت به ولایت علی (ع ) در سطور بعدی خواهد آمد. از دیدگاه شیعه , اذان مانند احکام شرعی دیگر, به رسول خدا(ص ) وحی شده است نه اینکه پیامبر خدا با مسلمانان مشورت کند و قرار بگذارند که به فلان شکل انجام شود و به خاطر اینکه وحی است , نمی توان کم و زیاد کرد. از حضرت امام صادق روایت شده است که فرمود: وحی بر پیامبرتان نازل می شود و شما گمان می کنید که آن حضرت اذان را از عبدالله بن زید گرفته است !!, (وسائل الشیعه , ج 4, ص 612, ح 3). ابن ابی عقیل می گوید: امام صادق (ع ) نفرین کرده است کسانی را که می گویند پیامبر اسلام (ص ) اذان را از عبدالله بن زید گرفته است , (همان ). در حدیث امام باقر(ع ) آمده است : وقتی که رسول خدا(ص ) به معراج رفت , وقت نماز که رسید, جبرئیل اذان و اقامه گفت و رسول خدا(ص ) با فرشتگان نماز خواندند, (همان , ح 1). حدیث سوم , حدیث هشتم , حدیث هفدهم , و حدیث دهم از باب 19, از ابواب اذان و اقامه در وسائل الشیعه , همه نشان می دهند که اذان از سوی جبرئیل به حضرت محمد(ص ) تعلیم داده شده است و سخن دیگر وحی است نه یک امر قراردادی . بر اساس روایاتی که می گوید: (پیامبر اسلام (ص ) در شب معراج اذان را از جبرئیل گرفت ) می توان گفت که تشریع اذان پیش از هجرت بوده است چون معراج قبل از هجرت بود. یکی از اتهاماتی که به شیعه نسبت می دهند این است که می گویند: شیعه جمله ی (اشهد ان علیا امیرالمؤمنین ) را جزو اذان و گفتن آن را واجب می دانند. این , اتهام و کذب است چون هیچکدام از فقهای شیعه نگفته اند که این جمله جزو اذان است و هیچ کدام گفتن آن را واجب نمی دانند. صاحب جواهر می گوید: ذکر جمله ی (اشهد ان علیا امیر المؤمنین ) در اذان , اگر به قصد جزئیت نباشد, اشکالی ندارد و به موالات اذان ضرر نمی زند همانطوری که ذکر جمله (صلی الله علیه و آله ) بعد از (اشهد ان محمد رسول الله ) به موالات اذان آسیب نمی رساند, (جواهر الکلام , ج 9, ص 86, چاپ بیروت ). آیت الله حکیم در مستمسک العروه می گوید: درباره شهادت به ولایت حضرت علی (ع ), شیخ طوسی در نهایه و مبسوط گفته است : روایات غیرقابل اعتمادی، شهادت به ولایت را جزو اذان به حساب آورده است ولی این روایات در اذان و اقامه , معمول علیه نیستند و نمی توان به آنها عمل کرد و اگر کسی این جمله را بگوید, گناه نکرده است ولی باید دانست که این جمله نه فضیلت اذان و اقامه است و نه از کمال اذان و اقامه است و علامه در (منتهی ) می گوید: اخبار شاذی که جمله «اشهد ان علیا امیرالمؤمنین» را جزو اذان و اقامه به حساب آورده , قابل اعتماد نیستند. پس از این آیه الله حکیم می گوید: اگر کسی این جمله را به قصد استحباب مطلق بگوید اشکالی ندارد چون در حدیثی آمده است : هر وقت کسی لا اله الا الله و محمد رسول الله گفت , باید علی امیرالمؤمنین هم بگوید. بعد می گوید: در عصر حاضر, جمله (اشهد ان علیا ولی الله ) از شعارهای تشیع گردیده است و اگر کسی به این خاطر آن را بگوید اشکالی ندارد و حتی ممکن است گاهی ذکر این جمله واجب باشد, (مستمسک العروه , ج 5, چاپ بیروت , ص 544). در مستند العروه آمده است : ما برای گفتن جمله (اشهد ان علیا ولی الله ) نیازی به ورود نص نداریم چون ولایت , از متممات رسالت , از مقومات ایمان و کمال دین است و بخصوص در این عصر هیچگونه نیازی به امر دیگری نیست چون این جمله روشنترین شعار شیعه و آشکارترین رمز تشیع است . بر این اساس ذکر این جمله , چه در اذان و چه در غیر اذان هیچگونه اشکال ندارد. البته این جمله جزو اذان نیست و اگر کسی به قصد اینکه جزو اذان است , آن را بگوید, کار حرامی کرده است , (مستند العروه , ج 2, ص 287). ممکن است کسی بپرسد: اصلا چرا این جمله مطرح شد؟ در جواب باید گفت : بنی امیه تمام تلاش خود را به کار بردند تا نام و آثار حضرت علی (ع ) محو شود. شیعه برای زنده نگه داشتن نام علی و ولایت آن حضرت در طول تاریخ با همه تلاش , با ذکر جمله ی (اشهد ان علیا ولی الله ) و امثال آن , مانع موفقیت دشمن شده است . فخر رازی در تفسیر سوره فاتحه , در مسأله فقهی جهر به بسم الله می گوید: علی (ع ), بسم الله الرحمن الرحیم را در نمازها بلند می گفت و بر بلند گفتن تأکید داشت . وقتی که حکومت و دولت به بنی امیه رسید, آنان از بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم ممانعت کردند و در این ممانعت بسیار تأکید داشتند و علت اصلی ممانعت آنها این بود که آنان سعی داشتند آثار علی (ع ) را از بین ببرند. بعد می گوید: دلایل عقلی موافق نظر ما است و عمل حضرت علی هم کمک ما است و هر کس علی را امام دین خود کند, در دین و جان خود به زنجیر ناگسستنی چنگ زده است , (تفسیر کبیر, ج 1, ص 160, چاپ استانبول ). در آن زمان که امویان حاکم بودند, در برخی از مناطق کشور اسلامی یاران مخلص حضرت علی(ع) را می کشتند, آن حضرت را سب و نفرین می کردند و حتی نمی گذاشتند کسی نام علی را برای بچه های خود انتخاب کند. بر هیچ کس پوشیده نیست که چه بلاهایی از سوی امویان و عباسیان بر آل علی و سادات علوی رسید. شیعه در برابر این فشارها مقاومت کرد و علی(ع) را فراموش نکرد و به این ترتیب علی , یاد علی و مکتب علی زنده ماند. این را هم توجه داشته باشید که همانطوری که گفتیم , حی علی خیرالعمل , جزو اذان است . این جمله را اهل سنت حذف کردند. محمد بن ابی عمیر می گوید: از حضرت امام رضا(ع ) پرسیدم : چرا (حی علی خیرالعمل ) را حذف کردند؟ امام فرمود: علت ظاهری را می خواهی یا علت باطنی را؟ گفتم : هر دو را. فرمود: علت ظاهری این است که گفتند: ما می خواهیم مردم با شنیدن حی علی خیرالعمل , از جهاد روی نگردانند و تنها به نماز مشغول نشوند ولی علت باطنی این است که (خیرالعمل ) عبارت است از ولایت حضرت علی . آنان خواستند که هر روز بر ولایت تأکید نشود, (وسائل , ح 4, ص 647, ح 16). اذان از دیدگاه اهل سنت: ابو محذوره می گوید: پیامبر اسلام این اذان را به من یاد داد: الله اکبر, الله اکبر, اشهد ان لا اله الا الله , اشهد ان لا اله الا الله . اشهد ان محمدا رسول الله , اشهد ان محمدا رسول الله . سپس بر می گردد و می گوید: اشهد ان لا اله الا الله , اشهد ان لا اله الا الله . اشهد ان محمدا رسول الله , اشهد ان محمدا رسول الله . حی علی الصلوه , حی علی الصلوه , حی علی الفلاح , حی علی الفلاح , الله اکبر, الله اکبر, لا اله الا الله , (صحیح مسلم , ج 1, ص 287, باب صفه الاذان , ح 6, بیروت , چاپ اول ). درباره جمله های اذان می گویند: عبدالله بن زید, نزد پیامبر آمد و گفت : خوابی دیده ام . سپس خوابش را برای پیامبر نقل کرد و پیامبر هم فرمود: خواب درست دیده ای , آنچه را که به تو در عالم خواب گفته شده , به بلال تعلیم بده و او اذان بگوید. عمر بن خطاب وقتی مراجعه عبدالله بن زید و صدای اذان بلال را فهمید نزد پیامبر آمد و گفت : ای پیامبر، من هم مانند عبدالله بن زید خواب دیده ام!!! و پیامبر فرمود: پس خدا را شکر و این پایدارتر است , (صحیح ترمذی , ج 1, ص 359, ح 189, با تحقیق و شرح احمد محمد شاکر, 1357 قمری ). بنابراین از دیدگاه اهل سنت , اذان بر پیامبر وحی نشده بلکه پیامبر آن جمله ها را از خواب عبدالله بن زید گرفته است . (برای توضیحات بیشتر درباره ی اذان اهل سنت به کتاب الصحیح من سیره النبی الاعظم (ص ) نوشته سید جعفر مرتضی عاملی لبنانی ، جلد سوم , ص 80, چاپ جامعه مدرسین مراجعه شود). از آنچه گذشت معلوم شد که اولا: از دیدگاه شیعه اذان در مکه تشریع شده و از دیدگاه اهل سنت در سال اول هجرت و در مدینه . ثانیا: از دیدگاه قرآن همان گونه که رسول اکرم ولی از سوی خداوند است , حضرت علی (علیه السلام ) نیز ولی است : »انما ولیکم الله و رسوله والذین آمنوا الذین یقیمون الصلوه و یوتون الزکاه و هم راکعون ; تنها سرپرست شما خدا و رسول او و کسانی هستند که ایمان آورده اند. کسانی که نماز را به پای می دارند و در حال رکوع زکات می دهند«, (مائده , آیه 55) که به تصریح شیعه و سنی بر امام علی (ع ) تطبیق شده است , (ر.ک : تفسیر طبری , ج 6, ص 186; احکام القرآن (تفسیر جصاص ), ج 2, ص 542; تفسیر بیضاوی , ج 1, ص 345; الدرالمنثور, ج 2, ص 292).ثالثا: در برخی از روایات آمده است که هر کس »لااله الا الله محمد رسول الله « می گوید: علی امیرالمومنین نیز بگوید, (بحارالانوار, موئسسه الوفائ, ج 81, ص 112, به نقل از احتجاج طبرسی , ص 83). این روایت دلالت بر استحباب شهادت به ولایت پس از شهادت به توحید و رسالت در همه مواضع دارد چه در اذان باشد چه در غیر اذان . بله , از آنجا که اجزائ اذان و اقامه معین است و شهادت به ولایت در آن نیست , کسی حق ندارد شهادت به ولایت را به عنوان جزئ اذان و اقامه بگوید ولی اگر بدون قصد جزئیت بگوید, نه تنها حرام و بدعت نیست بنابر روایت مذکور, مستحب هم خواهد بود. البته هر مقلدی باید در این مسائله به فتوای مرجع تقلید خود عمل کند. رابعا: از آنجا که شیعه هرگز جمله ای را که داخل اذان نیست به قصد اذان نمیگوید بدعت گزار نیست و هرگز چیزی را نیز از اذان کم نکرده است . برخلاف برخی از اهل سنت که »حی علی خیرالعمل « را حذف به جای آن در اذان صبح »الصلاه خیر من النوم « آوردند, (متقی هندی در کنزالعمال , ج 4, ص 266 از طبرانی نقل می کند که بلال در صبح اذان می گفت و حی علی خیرالعمل را می گفت و نیز رجوع شود به : موطا مالک , ج 1, ص 93). پس این اهل سنت هستند که در اذان بدعت گذاری کرده اند، و اذان را از حالت واقعی و اصلی آن تغییر داده اند. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه